بسم الله الرحمن الرحِیم

همه چیز در مورد ارسنجان

گرداوری : محمد رضا ابراهیمی

1ـ مشخصات جغرافيايي :

ارسنجان منطقه اي است با وسعت تقريبي 1500 كيلومتر مربع كه مركز آن نيز ارسنجان نام دارد و در فاصله 120 كيلومتري شمال شرقي شيراز و بين مدارهاي 28 و 30 درجه شمالي و نصف النهار 52 و 54 درجه شرقي قرار دارد . اين منطقه از مغرب و شمال به شهرستان پاسارگاد ، از مشرق به درياچه بختگان و از جنوب به خفرك و كربال محدود است .

منطقه ارسنجان حدود 1600 متر از سطح دريا ارتفاع دارد و قله دال نشين كه يكي از قله هاي معروف سلسله جبال « كوه خم » مي باشد ، با ارتفاعي معادل 3270 متر از سطح دريا بلندترين قله رشته كوههاي اطراف ارسنجان است . اطراف ارسنجان را جنگلهاي سر سبز و كوههاي با مناظر بديع احاطه كرده است . بنه و بادام كوهي بدست آمده از اين جنگلها قسمت عمده اي از صادرات اين شهر را تشكيل مي دهد .

ارتفاعات :

ارسنجان در مجموع منطقه اي كوهستاني و جنگلي است . كوه خم يا كوه دال نشين كه از سلسله جبال معروف منطقه است ، در 150 كيلومتري شمال شرقي شيراز و در 7 كيلومتري شمال ارسنجان است و ارتفاع آن 3800 متر مي باشد . براي صعود از دامنه كوه تا قله ، 6 ساعت وقت لازم است . كوه گوهردان در مغرب ارسنجان است كه غار معروف و زيباي گوهردان در آن قرار دارد و ارتفاع آن بيش از 2500 متر است .

كوه قلات برفي يا كلات سفيد با ارتفاع 3877 متر در جنوب غربي ارسنجان و كوه گرد قلات در شمال ارسنجان قرار دارد . يكي از عجايب خلقت در شهر ارسنجان ، غار ضحاك مي باشد . اين غار كه نامي افسانه اي داشته و در ديوان فردوسي طوسي نيز نام آن آمده است . غار ضحاك در شرق شهرستان ارسنجان است و از يك ديوار مشكل 25 متري بايد براي رسيدن به دهانه غار صعود كرد . دهانه غار ، سنگي و بي اندازه زيباست تا كنون توانسته اند تا نزديك به 60 متر از طول درون غار را بپيمايند ، امّا بعد از آن مشكل است . در پايين غار ضحاك كه در نزديكي روستاي خبريز از توابع شهرستان ارسنجان است چشمه اي افسانه اي با نام چشمه شير خوان وجود دارد در كتاب فارس نامه ي ناصري آمده است كه رود خانه ي ارسنجان آب شيريني داشته است و از چشمه ي شير خوان بر خواسته و توابع ارسنجان را مشروب مي كند و اضافه ي آن به درياچه ي بختگان مي ريزد در ضمن شهرستان داراي قنوات و چشمه هاي متعدد بوده و نيز داراي رودخانه و جويبارهاي هميشه پر آب بوده است طول شهرستان را 25 كيلومتر و عـرض آن را 25 كيلو متر نوشته اند .

آب و هوا :

ارسنجان در واژگان معني محفل و جايگاه نشستن است و در حقيقت از جهت خوشي آب و هوا آن را ارسنجان نام نهاده اند . سرزميني است با آب و هواي معتدل به گونه اي كه بيشتر محصولات زراعـي و باغـي در خـاك و آب و هواي آن پـرورش يافته انـد و رشد مي كنند گرماي آن در تابستان نه چندان زياد و در زمستان چندان سرد نمي شود يكي از عمده ترين دلايل خوبي آب و هواي ارسنجان وجود جنگلهاي بناب و خليل بيگ در دو سوي مغرب و مشرق ارسنجان است ميانگين ميزان بارندگي آن درسالهاي پر باران 400 ميلي متر است حداكثر درجه ي گرماي هوادر اوج گرماي تابستان بين 37 تا 40 درجه و حداقل سرماي زمستاني آن از 5 تا 0 درجه مي باشد در منطقه ي گمبان در فصل تابستان هوا گرمتر از سطح شهر است و مركز شناي مردم و جوانان در فصل گرما حوضچه هاي پيرامون درياچه ي بختگان و سواحل آن است . صاحب فارس نامه ناصري مي نويسد : براي خوشي آب و هوا آن را « ارسن گان » گفتند . يعني شايسته و سزاوار محفل براي آنكه « ارسن » محفل و مجلس است و « گان » يعني سزاوار و بعد از تصرف عربي ارسنجان گفتند .

وي همچنين گفته : هواي آن بلوك از سردي مايل به اعتدال ، باغستان خوبي دارد و كوهستان و صحرايي مرغوب ، جويش پر از صنوبر و كوهش پر از سمن ، راغش پر از بنفشه و باغش پر از بهار ، انار و انجير را نيكو پروراند . در فارس انار ارسنجان و رب انارش در لطافت و چاشني ضرب المثل است . شكارش آهو و بز و پازن و قوچ و ميش كوهي ، كبك و تيهو و كبوتر است . آبش از كاريز و چشمه شير خان ، زراعت آن گندم و جو ، پنبه و شلتوك و كنجد و خشخاش است .

شهرستان ارسنجان با وسعت تقريبي 1500 كيلومتر مربع شامل بخش مركزي و سه دهستان كه بيش از 80 روستا را در خود جا داده است .

وسعت شهرستان به تفكيك

وسعت شهرستان	تعداد بخش	تعداد روستا	وسعت دهستان علي آباد ملك			وسعت دهستان شوراب			وسعت دهستان خبريز
1469 كيلومتر مربع	1	80	1108 كيلومتر مربع	درصد	تعداد روستا	248 كيلومتر مربع	درصد	تعداد روستا	113 كيلومتر مربع	درصد	تعداد روستا
				4/75	21		17	27		6/7	32

2ـ ويژگيهاي اجتماعي :

جمعيت و نرخ رشد جمعيت

شهرستان ارسنجان به دليل محروم بودن از محورهاي اصلي مراصلاتي و مشكلات اقتصادي حاكم بر زندگي مردم در سطح روستاها و مهاجرت هاي بي رويه به شهرها جمعيت زيادي ندارد و جمعيت موجود به صورت پراكنده در بيش از هشتاد اين شهرستان روستاي پراكنده موجود مي باشد و جمعيت بر اساس سر شماري انجام شده برقرار زير است .

جمعيت براساس سر شماري سال 1375

شهرستان	مرد	زن	شهري	روستايي	نرخ رشد
37011	18740	18271	14744	22267	32/2

جمعيت بر اساس سر شماري سال 1383

شهرستان	شهري	روستايي	متوسط نرخ رشد
42499	18834	23163	95/2 %

و نيز جمعيت بر اساس خانوار و تفكيك شهر و دهستان

شهر / دهستان	خانوار	كل	مرد	زن
شهرستان ارسنجان	6977	37011	18740	18271
ارسنجان	2703	14744	7524	7220
بخش مركزي	4274	22267	11216	11051
دهستان علي آباد ملك	1672	8626	4359	4267
دهستان خبريز	1385	7053	3569	3484
دهستان شوراب	1217	6588	3288	3300

اين شهرستان به علت نرخ بيكاري 6/11 % مهاجر بوده و تعداد مرد به زن 102 نفر مرد به 100 نفر زن و درصد جمعيت شهري 8/39 % و روستايي 2/60 % و در سال 1378 تعداد 10750 نفر از جمعيت شهرستان را جمعيت فعال اقتصادي تشكيل مي داده اند . كه از اين تعداد 3894 نفر در مناطق شهري و 6856 نفر در مناطق روستايي ساكن بوده اند .

تعداد خانوار و جمعيت آباديهاي شهرستان ارسنجان در سال 1375 و بر آورد آن در سال 1381

رديف	نام آبادي	شهرستان	بخش	دهستان	تعداد خانوار سال 1375	جمعيت سال 1375	بر آورد خانوار سال 1381	برآورد جمعيت سال 1381
1	انارك	ارسنجان	مركزي	خبريز	46	206	39	177
2	باغ تير حاجي آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	17	90	21	109
3	بكر	ارسنجان	مركزي	خبريز	15	82	17	94
4	جعفر آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	38	174	44	201
5	جلودر	ارسنجان	مركزي	خبريز	104	571	117	640
6	حسن آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	60	324	67	362
7	حسين آباد عرب شيباني	ارسنجان	مركزي	خبريز	34	164	38	184
8	خبريز	ارسنجان	مركزي	خبريز	260	1219	292	1370
9	دره آهكي	ارسنجان	مركزي	خبريز	10	70	9	66
10	ده بيد	ارسنجان	مركزي	خبريز	81	419	96	495
11	ده نو	ارسنجان	مركزي	خبريز	39	204	41	214
12	رحمت آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	41	223	47	256
13	رحيم آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	16	73	15	69
14	سعادت آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	34	185	40	217
15	سيد آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	9	42	8	36
16	صفر آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	26	122	28	132
17	عبدالله آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	38	187	43	214
18	عز آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	41	202	41	202
19	علي آباد سالار	ارسنجان	مركزي	خبريز	74	383	73	376
20	قصر جمال	ارسنجان	مركزي	خبريز	10	69	18	123
21	مزرعه آيت الله زاده	ارسنجان	مركزي	خبريز	3	8	2	9
22	مهريان	ارسنجان	مركزي	خبريز	40	206	44	328
23	ولي آباد	ارسنجان	مركزي	خبريز	14	84	18	107
24	احمد آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	78	407	90	469
25	چاشت خور	ارسنجان	مركزي	شوراب	55	267	63	305
رديف	نام آبادي	شهرستان	بخش	دهستان	تعداد خانوار سال 1375	جمعيت سال 1375	بر آورد خانوار سال 1381	برآورد جمعيت سال 1381
26	حسن آباد قدمگاه	ارسنجان	مركزي	شوراب	18	109	19	115
27	حسين آباد كتك	ارسنجان	مركزي	شوراب	29	142	34	165
28	حسين آباد نجف آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	22	129	23	137
29	خان آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	113	612	134	728
30	خير آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	22	166	23	177
31	دو كوهك	ارسنجان	مركزي	شوراب	43	251	52	303
32	دولاب بالا	ارسنجان	مركزي	شوراب	16	102	20	125
33	دولاب پايين	ارسنجان	مركزي	شوراب	15	108	13	94
34	دهك	ارسنجان	مركزي	شوراب	61	328	69	372
35	سهل آباد سروش	ارسنجان	مركزي	شوراب	17	100	16	92
36	شوراب	ارسنجان	مركزي	شوراب	145	757	151	786
37	فتح آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	22	104	26	122
38	فشار	ارسنجان	مركزي	شوراب	185	943	204	1038
39	كتك	ارسنجان	مركزي	شوراب	123	639	134	696
40	كفر	ارسنجان	مركزي	شوراب	72	379	76	397
41	كلاغ جيرو	ارسنجان	مركزي	شوراب	86	498	89	515
42	كورش آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	22	122	26	146
43	كوشك	ارسنجان	مركزي	شوراب	69	368	73	389
44	كوهنجان	ارسنجان	مركزي	شوراب	150	803	162	865
45	مزرعه جمال آباد دو كوهك	ارسنجان	مركزي	شوراب	3	19	3	18
46	مزرعه سعيد آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	2	7	2	7
47	مقبل آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	59	315	66	351
48	نجف آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	21	106	23	115
49	نظام آباد	ارسنجان	مركزي	شوراب	104	552	117	622
50	اسلام آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	34	190	40	136
51	ايستگاه فرستده و گيرنده ار	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	2	7	2	8
52	بزم آهو چر	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	5	26	6	30
رديف	نام آبادي	شهرستان	بخش	دهستان	تعداد خانوار سال 1375	جمعيت سال 1375	بر آورد خانوار سال 1381	برآورد جمعيت سال 1381
53	بكهدان	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	161	884	187	1029
54	بيكهدان	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	17	95	16	90
55	تلمبه رستم	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	3	19	6	37
56	تلمبه كاظمي	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	19	114	22	131
57	جمال آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	230	1212	244	1286
58	چاه انجير	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	11	47	13	54
59	چاه سرخ	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	5	23	5	21
60	چهار قلات	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	46	253	60	330
61	حسين آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	96	480	108	540
62	دشت گوركي	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	30	139	34	160
63	دولاب	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	3	19	10	64
64	دهك علي آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	35	150	43	186
65	رفيع آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	89	441	111	550
66	زياد آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	69	362	78	410
67	سرخ آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	27	158	38	221
68	سنگ كر	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	42	195	48	224
69	سه دره	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	8	36	10	44
70	شرق آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	109	578	126	670
71	صالح آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	108	537	109	542
72	علي آباد ملك	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	314	1611	349	1788
73	فيجان	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	3	13	1	5
74	قلات خوار	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	91	432	96	456
75	كريم آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	2	6	1	2
76	كمال آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	68	374	82	449
77	كناره	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	24	122	48	243
78	گل ميان	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	1	9	1	8
79	مزرعه كاظم زارع	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	1	2	1	1
80	نعمت آباد	ارسنجان	مركزي	علي آباد ملك	19	92	15	74

دين ، نژاد و زبان :

مردم ارسنجان از دير باز ، مردمي مسلمان و شيعي مذهب و پيرو شريعت 12 امامي بوده اند . وجود بناهاي تاريخي و مذهبي پس از اسلام ، مؤيد همين مطلب است ، گرچه پيش از اسلام نيز مردم ارسنجان را مردمي آزاده و آزاد انديش مي دانند . نژاد فارسي ايراني با زبان فارسي پهلوي قديم و اينك فارسي رايج نيز از ديگر ويژگي هاي نژادي و زباني مردم ارسنجان است . گرچه در اصطلاحات محلي گويش ويژه اي دارند و برخي اصطلاحات در زبان محاوره اي مردم و بويژه مردم روستا و شهر كه اصطلاحات عاميانه ايشان ، متفاوت از هم مي باشد ، تنها ويژه شهرستان ارسنجان است . وجود مراكز مذهبي بسيار و بويژه 4 بقعه متبركه امامزادگان شريف و مساجد بزرگ ، قديمي و با صفا و هيأت بسيار زياد قرآني و عزاداري ، نشان از دينداري مردم ارسنجان است . بي حجابي و فحشا وفساد به لحاظ بافت ويژه شهري و ايمان و اعتقادات مردم در اين شهرستان راه نداشته و جايگاهي ندارد . تنها معدود عشاير عرب زبان در توابع ارسنجان و منطقه گمبان حضور دارند .

ارسنجان شهري است تاريخي با پيشينه كهن و از همين رو است كه در برخي تعاريف بزرگان معاصر ، ارسنجان را پايتخت هنرايران و مهد علم و عرفان نام نهاده اند . نسل در نسل اين مردم ، هنر جو و طالب علم بوده و سابقه شرارت و نا امني و بد نامي از اين مردم ، نه در كتب تاريخ و نه در نوشتار مورخان و سفر نامه نويسان ايراني و خارجي سراغ نداريم . مردمي متعصب در بر پايي آيين هاي اسلامي و ايراني و سخت علاقه مند به شعاير ديني و مذهبي كه سابقه مذهب و تدين ايشان را بايد در آثار وابنيه موجود ديد .

وجود مدرسه علميه سعيديه از زمان صفوي و مساجد با شكوه و قديمي از سده ها پيش ، نشان از رشد ديني و اجتماعي مردم اين شهرستان است . از نقطه نظر اجتماعي ، مردم ارسنجان نيز در ارتباط با برگزاري مراسم عروسي و عزا و آداب و رسوم اجتماعي ، شيوه ويژه خود دارند البته ذكر كامل آداب و رسوم مردم در اين مختصر نمي گنجد . گفتگوهاي عاميانه و بويژه در بين مردم سالخورده ، اصطلاحات ادبي ، شعري و ضرب المثل رايج است . مصرف زياد انار و چاي ، از ويژگيهاي مردم ارسنجان است . همچنين احترام فوق العاده به بزرگان قوم و مشورت با ايشان به هنگام انجام كار و يا ورود به امري خير ، سركشي از خانواده شهدا و بيماران و بزرگان قوم در ابتداي نوروز ، تعيين بخشي از زمين باغ در فهرست مهريه دختران و تأمين جهيزيه قابل توجه براي دختران و عدم استفاده از ابزار و آلات طرب و غير مجاز در مراسم عروسي ها خوابيدن در اتاق يا جايي كه خرده نان بر فرش بوده و يا تميز نباشد ، از ديگر آداب و رسومي است كه در ارسنجان در مقايسه با ديگر نقاط ايران و فارس ، به آنها اهميت بيشتر مي دهند . مردم ارسنجان به سنت حسنه وقف ، توجه ويژه داشته اند و هم اكنون 100 موقوفه زمين ، باغ ، مسجد ، حسينيه و بقاع متبركه در اين شهرستان وجود دارد و بزرگترين موقوفات ارسنجان ، موقوفه حاج محمد ابراهيم قوام است و قديمي ترين آن ، موقوفه مدرسه سعيديه ارسنجان است . نزديك به 4000 هكتار از اراضي ارسنجان وقفي است و ششدانگ از زمين هاي 10 روستاي ارسنجان ، وقف است و زمين هاي 12 روستاي ديگر ، نصف يا كمي كمتر و يا بيشتر از نصف ، وقف مي باشند . همچنين 90 درصد از عرصه مراكز آموزشي شهرستان ارسنجان ، وقف مي باشد .

ارسنجان داراي هشت محله قديمي مي باشد كه عبارتند از :

1ـ ابراهيمي 2ـ اسكندري 3ـ حسن شاهي 4ـ رحيمي 5ـ رضايي 6ـ سادات 7ـ نعمتي و نعمت الهي 8ـ يار محمودي

مردم ارسنجان مردمي بسيار خون گرم مي باشند كه اين خون گرمي آنها از سرخي دل انار باغهايشان سرچشمه گرفته و هميشه در جوشش و فوران بوده و خواهد بود و با تعصبهاي ديني و تاريخي در برگزاري مراسم و آداب خود همچنان پيش مي روند و از جمله اي اين آداب مي توان ازدواج را نام برد. كه در دين اسلام هم بسيار سفارش شده با توجه به اينكه آمار طلاق در اين برهه از زمان بسيار زياد مي باشد ولي خوشبختانه در اين شهرستان آمار طلاق خيلي كمتر از ديگر شهرستان هاي مشابه مي باشد .

آمار طلاق و ازدواج در اين شهرستان به شرح ذيل مي باشد .

1ـ آمار ازدواجهاي ثبت شده در دفاتر ثبت ازدواج ارسنجان

رديف	ماههاي سال	تعداد ازدواجهاي ثبت شده در دفاتر ثبت	درصد
1	فروردين 83	4	75/0 %
2	ارديبهشت 83	9	69/1%
3	خرداد 83	27	08/5 %
4	تير 83	33	2/6 %
5	مرداد 83	37	9/6 %
6	شهريور 83	50	4/9 %
7	مهر 83	36	7/6 %
8	آبان 83	33	2/6 %
9	آذر 83	40	5/7 %
10	دي 83	45	4/8 %
11	بهمن 83	101	4/19 %
12	اسفند 83	11	07/2 %
13	فروردين 83	26	8/4 %
14	ارديبهشت 84	44	2/8 %
15	خرداد 84	35	5/6 %
	جمع	531

2ـ نتايج بدست آمده از بررسي پرونده هاي طلاق

1-2 توزيع فراواني پرونده هاي مورد بررسي بر اساس محل سكونت

گروه جنسي محل سكونت		مرد	زن	كل نمونه
شهر	تعداد	18	19	51
شهر	درصد	2/35	2/37	51
روستا	تعداد	33	32	51
روستا	درصد	8/64	8/62	51

همانطور كه از جدول فوق مشاهده مي شود از مجموع 51 مورد نمونه مورد بررسي در كل از فروردين ماه 83 تا مردادماه 84 بر 62 % از موارد در روستا و نزديك به 38 % موارد در شهر زندگي مي كردند .

2ـ 2 توزيع فراواني پرونده هاي مورد بررسي بر اساس درخواست كننده طلاق و محل سكونت

	درخواست كننده طلاق	درصد	تعداد ساكن شهر	درصد	تعداد ساكن روستا	درصد
زن	18	36 %	6	33%	12	66%
مرد	33	64%	14	42 %	19	58%

همانطور كه از جدول فوق مشاهده مي شود در پرونده هاي بررسي شده از فروردين 83 لغايت مرداد 84 ، 64% از درخواست كنندگان طلاق مرد و 36 % از آنها زن بوده اند كه ضمن بررسي محل سكونت آنها در مردان نزديك به 58 % ساكن روستا و 42 % ساكن شهر بوده اند . همچنين در زنان 61 % ساكن روستا و 33 % ساكن شهر بوده اند . در ادامه بررسي هاي انجام شده مشخص گرديد كه از 51 مورد پرونده طلاق نزديك به 30 مورد مراسم ازدواج رسماً صورت نگرفته و طلاق قبل از شروع زندگي زناشويي عملاً رخ داده است و بقيه موارد كه شامل 21 مورد مي باشد ازدواج صورت گرفته .

در بررسي ميزان مهريه ها و چگونگي درخواست زوجه از حق مهريه خود مشخص گرديد كه بالا بودن مهريه هيچگونه ضمانت اجرائي جهت يك زندگي را نخواهد داشت چرا كه در كل پرونده هاي مورد بررسي كليه موارد بجز يك نفر مهريه خود را بذل و بخشش

نموده اند . همچنين در بررسي علل و عوامل طلاق عمدتاً عدم سازش و تفاهم اخلاقي را بعنوان اصلي ترين علت طلاق عنوان نموده اند .

بحث در نتايج :

در پژوهش حاضر كه با هدف بررسي طلاق در شهرستان ارسنجان سال در 84 صورت گرفت ابتدا تعداد پرونده هاي طلاق واقع در دادگستري ارسنجان از فرودين ماه 83 تا مردادماه 84 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته كه در همين راستا تعداد 51 پرونده طلاق به طور كامل مورد بررسي قرار گرفت و موارد مورد نياز از كل پرونده ها استخراج گرديد و با توجه به آمارهاي به دست آمده مشخص گرديد كه ميزان طلاق در اين شهرستان به طور چشمگيري رو به افزايش است به طوري كه با توجه به ازدواجهاي انجام شده در مدت زمان فروردين 83 تا خرداد 84 كه تعداد 530 فقره بوده اند نزديك به 8 % از اين ازدواجها منجر به طلاق شده است يعني در همين محدوده زماني تعداد 42 مورد طلاق رخ داده است كه اين مي تواند زنگ خطري براي آينده باشد . از طرف ديگر در نتايج به دست آمده مشخص شد كه بالغ بر 60 % از طلاق ها در سطح روستاها و نزديك به 40 % در سطح شهر رخ داده است و اين مقوله نيز در جاي خود مجال بحث دارد كه چرا در سطح روستاها با توجه به مسائل خاص فرهنگي اين پديده چنين رواج پيدا كرده است .

همينطور كه قبلاً نيز ذكر شد وجود مهريه هاي سنگين نيز نمي تواند ضمانت اجرايي براي يك زندگي باشد به طوري كه مهريه بالغ بر يكصد و بيست ميليون توماني در پرونده هاي مورد بررسي نيز نتوانسته بود مانع اين امر گردد . زيرا در كليه موارد زوجه حاضر به بذل و بخشش مهريه خود شده بود .

و اما در بررسي علت طلاق عمق فاجعه زماني مشاهده گرديد كه علت تمام موارد عدم سازش و تفاهم اخلاقي در زوجين عنوان شده است و جاي تأمل است كه خانواده به عنوان يكي از اصلي ترين نهادهاي اجتماعي چه بر سرش آمده كه حتي در زمينه آموزش ازدواج و مسائل زناشويي و ارتباطات اجتماعي و بحرانهاي ازدواج ديگر حرفي براي گفتن ندارد و از طرف ديگر نهادهـاي مسئول به عنـوان متوليــان اين امـر كه هستند؟ و چكار مي كنند ؟آيا نمي بايست علاج واقعه قبل از وقوع كرد . آيا نمي بايست از بروز و تبديل يك عارضه اجتماعي به يك شاخصه اجتماعي جلوگيري كرد .

و اما

در دنياي كنوني و با تغيير سبك خانواده هاي گسترده به خانواده هاي هسته اي و حتي گاهي اضمحلال رسوم سنتي ، فرصت براي انتقال اطلاعات و آموزش در درون خانواده ، كاهش يافته است و ما نياز داريم كه رسماً براي ازدواج آموزش ببينيم و درباره آن ياد بگيريم . آموزش تلاشي است در جهت كاستن از ازدواج هاي ناموفق و افزايش ازدواجهاي پايدار و رضايت بخش . ما بر اين باوريم كه هر چه تقاضاي ازدواج در جامعه بيشتر شود شادابي و نشاط در جامعه افزون تر خواهد شد . به همين لحاظ و با توجه به آسيب هايي كه به دنبال طلاق وجود دارد نظرات و پيشنهادات زير بعنوان راهكارهايي جهت حل اين معضل ارائه مي گردد .

1. كسب آگاهي لازم در مورد ماهيت ازدواج و نقش آن در زندگي جسماني ، رواني ، معنوي و اجتماعي

2. كسب ‌آگاهي در مورد نگرش هاي سالم و ناسالم در مورد ازدواج

3. به دست آوردن مهارتهاي لازم جهت دستيابي به همسر و ازدواج مناسب و حفظ مناسب آن

4. برگزاري آموزش حقوقي در زمينه ازدواج ، مشاوره خانواده براي دختران و پسران كه در آستانه ازدواج قرار دارند .

5. ارتقاي آگاهي هاي خانواده در خصوص حقوق زنان .

6. در جامعه كنوني ما ، دختران و پسران به علت عدم شناخت درست و كافي در ارتباط با امر مهم ازدواج ، بايد قبل از ازدواج و در حين ازدواج توسط مشاوران كار آزموده آموزش ببينند تا بلكه با شناخت درست ، يك زندگي خوب و ساده را پايه ريزي كنند .

7. از آنجا كه خانواده خشت بناي اوليه اجتماعي است لذا اگر آن را از عوامل لغزش دور سازيم جامعه تا حدود زيادي سر و سامان مي گيرد .

وضعيت جرايم :

ارتكاب جرايم در شهرستان ارسنجان به علت وجود عرق مذهبي و تاريخي در مقايسه با ساير شهرستانهاي استان فارس در حد معمول يا پايين تر از حد معمول مي باشد .

جرايم به ترتيب اولويت عبارتند از :

1. صدور چك هاي بلامحل

2. سرقت ( البته 80 % از سرقت ها توسط افراد غير بومي و مهاجر از شهرستانهاي همجوار صورت مي پذيرد )

3. تصرف عدواني و مزاحمت

4. ايراد ضرب وجرح

5. مواد مخدر

6. تخلفات راهنمايي و رانندگي

7. خيانت در امانت

8. اختلاس ـ ارتشا جعل و كلاهبرداري

9. اعمال منافي عفت

10. تخريب اراضي منابع ملي

وضعيت منكرات ، فساد و فحشاء :

با بررسي هاي به عمل آمده . منكرات ، فساد و فحشاء در حد ملاحظه ايي بصورت منفي انجام مي شود كه نسبت به قبل از انقلاب و اوايل انقلاب با توجه به تهاجم فرهنگي غرب و استفاده از نوارهاي مبتذل ، سي دي هاي غير مجاز ، اينترنت ، ماهواره و … فزوني يافته است و در صدي از جامعه به ويژه جوانان و برخي از دانشجويان گرايش پيدا كرده اند . بد حجابي در برخي از دانشجويان مشاهده و تأثير منفي بر برخي از دختران و زنان شهرستان به ويژه شهر ارسنجان گذاشته است . اوضاع اقتصادي و تورم ، معضل بيكاري در جامعه ارتباط مستقيم با مفاسد اجتماعي دارد عدم وجود امكانات تفريحي ، ورزشي سرگرم كننده و كمبود مراكز فرهنگي باعث بالا رفتن مفاسد اجتماعي گرديده است .

مشكلات موجود

1ـ فقر فرهنگي و اقتصادي و كمبود امكانات تفريحي ، فرهنگي و رفاهي

2ـ عدم وجود مراكز اشتغال زا جهت جوانان و نوجوانان بيكار و جوياي كار :

در زمينه افزايش تعداد بيكاران و معضل بسيار حاد و مخرب بيكاري در جامعه ، اگر چه اعتبارات ماده 56 توزيع مي گردد ، اما قطعاً اين سياست قادر نيست جلوي رشد بي رويه افراد بيكار و تحصيل كرده جوياي كار را بگيرد . و در نتيجه ما بايد شاهد تخريب جوانان عزيز به دليل عدم ايجاد فرصت هاي شغلي و امكانات رفاهي و تفريحي سالم با شيم به عنوان مثال در بحث اشتغال فارغ التحصيلان بخش كشاورزي با توجه به پتانسيل هاي موجود از جمله وجود رشته هاي مختلف كشاورزي در دانشگاه آزاد اسلامي واحد ارسنجان و اضافه شدن تعداد زيادي فارغ التحصيل بر خيل بيكاران ، لازم است در اين خصوص اقدامات موثرتر وجدي تري را دنبال كنيم .

3ـ عدم وجود زمينه ازدواج به موقع يكي ديگر از علتهاي تورم و مشكلات اقتصادي و بيكاري .

4ـ عدم هماهنگي مسئولين فرهنگي با ساير مسئولين فرهنگي

طبيعي است با قوه قهريه شديد نمي توان با منكرات بصورت صد در صد مبارزه كرد . اما با روش هاي خاص يا ظرافت و فرهنگ سازي و … مي توان سدي شد در برابر تهاجم فرهنگي .

وسعت اين شهرستان برابر با 1469 كيلومتر مربع ، 2/1 درصد كل مساحت استان را به خود اختصاص داده است كه از نظر وسعت هجدهمين شهرستان استان فارس مي باشد . بلندترين كوه اين شهرستان كوه دلنشين ( كوه خم ) با ارتفاع 3270 متر و پست ترين نقطه آن درياچه طشك با ارتفاع 1550 متر مي باشد . جمعيت اين شهرستان بر اساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1375 برابر با 37011 نفر بوده كه 14744 نفر ( 8/39 درصد ) را جمعيت شهري و 22267 نفر باقيمانده را جمعيت روستايي و غير ساكن تشكيل مي دهد .

وجه تسميه ارسنجان : ديدگاهها

« براي خوشي آب و هوا آن را « ارس كان » گفتند ، يعني شايسته و سزاوار محفل ، براي آنكه ارسن ، محفل و مجلس است و كان يعني سزاوار و بعد از تصرف عربي ، ارسنجان گفتند » .

« ميرزا حسن فسايي ، فارسنامه ناصري »

« مي دانيم كه تمامي اطراف ارسنجان ، جنگل مملو از درختان بادام كوهي و بنه مي باشد كه در ميان مردم فارس ، بادام كوهي را « ارژن » و « ارجن » مي گويند كه در فرهنگ ها آمده و دو واژه ديگر « ارژنگ » و « ارچنگ » نيز براي آن نواشته اند . آيا وجه تسميه اين شهر از واژه هاي بالا يعني « ارژن » و « ارژنگ » مشتق نشده است ؟ در 100 كيلومتري شرق ارسنجان روستايي به نام كرخنكان ( محاوره اي آن كلخنگون ) وجود دارد و واژه « كرخنك يا « كلخنگ » نام ديگري است براي درخت بنه . ترديدي نيست كه در محدوده روستاي كرخنگان نيز درخت بنه بي شمار است ؛ پس با اين تصور ، سير تطور واژه ارسنجان در اصل اين گونه بوده است .

ارژنگان ـ ارزنگان ـ ارسنگان ـ ارسنجان كه ارسنجان معرب ارسنگان مي باشد .

« جمشيد صداقت كيش ، روزنامه خبر »

« اعلام جغرافيايي يكي ديگر از گنجينه هاي ادب زبان فارسي است كه بايد در حفظ آن كوشا باشيم چون از آنها مي توان به ساختار اجتماعي هر جامعه اي پي برد . وقتي مي گوييم كاسه گر محله يا خومر محله يعني محله كاسه گران و محله خم سازان كه دو شغل روزگار گذشته است . كلمات لاريجان و لاهيجان از اجزاء گوياي تيره اي از مردمان ساكن در محل هستند . لار + ايج + ان ، لاه + ايج + ان ، اما چون زبان فارسي امروزه روشن نيست كه دنباله كدام يك از اين لهجه هاي ايران است حكم كردن با اين زبان فارسي براي اشتقاق نام هاي جغرافياي كافي نيست . سنگ + ار = ار + سنگ + ان ، پس ار = سنگ چين خشكه ، يعني محلي كه ديواره سنگي بدون ملات دارد .

( دكتر منوچهر ستوده )

تاريخچه ارسنجان

نام ارسنجان در ديوان حكيم ابوالمجد مجدود بن آدم سنايي غزنوي آمده است . اين شاعر بزرگ ايراني در مطلع قصيده اي نام ارسنجان را آورده است كه آن بيت چنين است :

خجسته باد بهاري بهار ارسنجان

به آن ظريف سخي و جواد و راد و جوان 1

ولي ارسنجان مورد نظر او كجا بوده است نمي دانيم .

در سال 740 هجري قمري امير شيخ حسن كوچك كه از بازماندگان شيخ محمد خدابنده بوده اداره امور را به دست گرفته و عازم فارس شد و از منطقه ارسنجان عبور كرده است 2 . در سال 1135 هجري قمري محمود افغان همراه با لشكريان خود از اين شهر عبور كرده است و مردم براي اينكه در امان باشند به كوهستان اطراف پناه برده اند كه متن سنگ نبشته آنجا چنين است : « در شهر شعبان سنه 1135 جهت عبور افاغنه وارد شديم »3 در سال 1193 هجري قمري سپاهان زكي خان زند با صادق خان زند در ناحيه ارسنجان با هم در گير شدند كه به قتل سردار سپاه زكي خان انجاميد . 1 در سال 1206 هجري قمري رضا قلي خان قاجار دو لو با هفت هزار سوار از هرات و مروست وارد ارسنجان و از آنجا رهسپار شيراز شدند . 2 ظاهراً نخستين اروپايي كه از ارسنجان گذر كرده يك ايتاليايي به نام لودويكو دي وارتما ( Lodovice de Varthema ) مي باشد كه در سال 1502 ميلادي ( 908 هجري قمري ) از شهر هرات و بر راه يزد و ارسنجان به روستاي بند امير ( از شهرستان مرودشت ) آمده و سپس همين راه را برگشته است . 3

در سال 1810 ميلادي ( 1225 هـ . ق ) ستوان هنري پاتينجر ( H.peutinger ) عضو اداره كمپاني هند شرقي در هندوستان به همراه كاپيتان چارلز كريستيcharles christie كه براي نقشه برداري و بررسي قسمت هايي از شرق ايران به ايران آمده از راه كرمان ، شهر بابك ، هرات و سرچهان به ارسنجان رسيده است . وي درباره ورود به ارسنجان و شهر ارسنجان چنين توضيح داده است :

سوم ژوئن در ساعت سه بعد از ظهر از هزار ( ده زيارت ) خارج شديم … راه امروز سنگي و ناهموار بود و در واقع از ميان دره اي مي گذشت كه عرض آن از 4 ميل تا 400 يارد تغيير مي يافت و در هر صورت كوهها در دو طرف جاده و نزديك به آن بودند . در منتهي اليه غربي گردنه ارسنجان قرار دارد و نام آن از شهري به همين اسم كه در شمال مقابل ما و در فاصله 38 ميلي واقع است گرفته شده است . عرض گردنه ( تنگ ) ارسنجان در بعضي جاها از 50 يارد بيش نيست . در شهر ارسنجان مقر حاكم بوده به نظر مي آمد مكاني است وسيع كه در ميان باغ هاي بزرگ محصور مي باشد . شهر در دره واقع شده و محصور در تپه هايي است كه تا قله آنها زير كشت گرفته اند و رودهاي فراوان و ذخاير آب بسيار دارد . يكي از رودها در طول نيم ميل 10 تا 12 آسياي آبي را مي چرخاند . 1

حال بر مي گرديم به اثري فارسي كه 17 سال پيش از سفر پايتنجر نوشته شده است . اين اثر فارسي به نام حدائق السياحه است كه حاج زين العابدين شيرواني در سال 1242 هـ . ق تأليف كرده است . وي در مورد بلوك ارسنجان و شهر ارسنجان چنين مي نويسد : ذكر ارسنجان به فتح اول و سكون را و كسر سين مهمله و سكون نون و جيم مع الالف و سكون ثاني . بلوكي است از فارس و در شمال شيراز اتفاق افتاده و چهار مرحله ( منزل ) از آنجا دور و هوايش به گرمي مايل و آبش معتدل و مردمش همگي شيعه مذهب 2 …

در زمان ساسانيان فارس به پنج كوره تقسيم كه ارسنجان جزء كوره استخر محسوب مي شده است . در كتاب اقليم پارس چنين آمده است : كوره استخر كه مركز آن شهر معروف استخر بوده است وسعت آن از ساير كوره ها بيشتر بود . آباده ، يزد خواست ، اقليد … و ارسنجان همه از توابع اين كوره بوده اند . 3

شهرداري ارسنجان در سال 1335 تأسيس شد و تا كنون خدمات ارزنده اي را به مردم اين شهر رسانده است . بخشداري ارسنجان در سال 1355 تأسيس شد ، اگر چه سالها قبل از آن نيز ارسنجان داراي بخشداري بوده است و شهرهاي مرودشت و زرقان نيز جزيي از اين بخش بوده اند . در تاريخ 28/12/1375 هيأت محترم دولت تأسيس شهرستان ارسنجان را تصويب نمودند و فرمانداري اين شهرستان در تاريخ 27/9/1376 توسط آقاي صحرائيان استانداري وقت فارس افتتاح شد . در سال 1303 يكي از مردان نيكوكار و برجسته تاريخ ارسنجان بنام ناصر الدين ملقب به « سالار » كه در شيراز از رئيس انجمن ادب بود ، خانه شخصي خود را كه مجلل ترين خانه آن روزگار بود ، به اداره معارف اهدا كرد و نخستين مدرسه به سبك جديد در ارسنجان به راه افتاد . بنابراين ارسنجان بعد از شيراز اولين شهر استان فارس است كه دبستان در آن تأسيس شد و هم اكنون 5694 نفر دانش آموز در 70 باب مدرسه ابتدايي مشغول تحصيلند .

شهرداري ارسنجان در سال 1335 تأسيس شد و با همت شهردارهاي جوان و همكاري اعضاء انجمن بسرعت پيشرفت كرد . صفحات 22 . 23 . 24 . 25 از كتاب فارسنامه دوم .

بناهاي تاريخي ارسنجان

بناهاي تاريخي به يادگار مانده از دوران گذشته گوياي عظمت تاريخي اين شهر است ايوان قدمگاه ريشه در دوران هخامنشيان دارد و اشياء بدست آمده از تل تيموران كه هم اكنون در موزه ( موزه تخت جمشيد ) نگهداري مي شود ، گواهي ديگر بر اين هستند كه اين مكان مورد توجه شاهان هخامنشي بوده است و برخي گويند شهر استخر همين ارسنجان است . شاه طهماسب نامي نيز حدود شش ماه در اينجا سلطنت مي كرده است در كتاب آثار العجم در اين مورد چنين آمده است :

… در آن قبرستان لوح مزاري كه خيلي بزرگ است ، نام طهماسب بر آن نقش است و مي گويند اين شخص شاهي بوده كه شش ماه در آنجا سلطنت نموده ولي معلوم نشد كه از چه سلسله و در چه زماني بوده است . برخي از اهالي نيز نام قديم ارسنجان را ايرجستان مي دانند و مي گويند :

ايرج پسر منوچهر در ارسنجان فرمانروايي مي كرده است اما آنچه انكار ناپذير است ، آثار تاريخي ديگري است كه تحقيقات باستان شناسي در آنها انجام نگرفته و اگر تحقيقي انجام گرفته باشد ، آنقدر ناچيز است كه هيچ كس از دستاوردهاي آن آگاه نيست . از آن جمله مي توان از « بند بست » ، ويرانه هاي ديواري كه دور تا دور ارسنجان را احاطه كرده است و « سد گمبان » سدي ساخته شده از ساروج و خاك و سنگ كه براي هدايت آب به زمينهاي زراعي ساخته شده است و قصر منوچهر و قلاتخوار ( كه ظاهراً بايد قلات تخوار قهرمان شاهنامه كه در حوالي شهر استخر ساخته شده است ، باشد ) و حمام هاي قديمي و آسياب هاي آبي و مساجد قديمي را نام برد .

مدرسه سعيديه نيز بناي به يادگار مانده از زمان صفويان است كه از آن سخن به ميان خواهد آمد . در كتابهاي آثار العجم تأليف فرصت الدوله شيرازي ، فارسنامه ناصري تأليف مرحوم ميرزا حسن فسايي و سخن سرايان فارس تأليف محمد حسين آدميت و بستان السياحه تأليف شيخ زين العابدين صوفي و كوهها و غارهاي ايران تأليف احمد معرفت و تذكره شيخ مفيد نام ارسنجان و بزرگان و بناهاي تاريخي و آثار طبيعي آن آمده است .

از جمله آثار ديدني و مكانهاي تاريخي كه در منطقه موجود است :

1ـ ايوان قدمگاه :

ايوان قدمگاه اثري بجاي مانده از زمان هخامنشيان و شايد قبل از آن است . برخي آن را چاشتخوار نامند و گويند چاشتخوار شاهان هخامنشي بوده است . وجود دو روستا با نامهاي چاشتخوار و كورش آباد در نزديكي آنجا شايد بتواند گواهي بر اين مدعا باشد و آن جايگاهي است وسيع بريده شده از كوه سنگ يكپارچه داراي سه ايوان است كه در سه طبقه يكي پس از ديگري قرار دارد . ايوان پايين به ابعاد 20 متر طول و 3 متر عرض است ايوان دوم در ارتفاعي معادل 5/3 متر از طبقه اول قرار دارد و داراي 20 متر طول و 13 متر عرض است ، ايوان سوم در ارتفاع 4 متري ايوان دوم قرار دارد و داراي 20 متر طول و 5/13 متر عرض است . ارتفاع ديواره هاي آن حدود 18 متر مي باشد . دو پلكان در دو طرف ايوان وسط قرار دارد كه ايوان را به ايوان بالا وصل مي كند .

عرض پلكان غربي 20/2 متر و عرض پلكان شرقي 40/2 متر مي باشد . ديواره ها و كف ايوانها صاف و هموارند در جلوي آن استخري است كه سرچشمه آن نيز همانجا است و بويژه در هنگام غروب منظره زيبايي دارد . در كتاب اقليم پارس درباره ايوان قدمگاه چنين نوشته شده است :

آخرين اثر تاريخي پيش از اسلام در كوه رحمت مرسوم به قدمگاه است كه در منتهي اليه قسمت جنوب كوه مزبور در شمال آبادي موسوم به چاشتخوار واقع مي باشد و مشتمل بر دو صفه دو اشكوبه است كه در دل كوه تراشيده اند . درازي هر دو صفه 3/20 متر بوده . صفه پايين در ارتفاع 30/3 متر از كف جلگه به پهنا يا عمق 13 متر تراشيده شده است . و صفه دوم در ارتفاع 25/4 متر نسبت به صفه اولي و به پهنا يا عمق 20/15 متر ايجاد گرديده است . در هر يك از دو جانب بالاي صفه پاييني پلكاني به پهناي 20/2 متر مشتمل بر 17 پله ( بلندي هر پله 20 سانتيمتر و پهناي هر كدام 42 سانتيمتر است ) تراشيده اند كه بوسيله آنها از صفه اولي به صفه بالايي مي رفته اند . كليه بدنه هاي اين صفه ها يعني ديوار بين كف زمين و صفه اولي و بدنه هاي سه طرف صفه اولي و همچنين بدنه هاي طرفين صفه بالايي كاملاً قائم و صاف است و اثري در آنها احداث ننموده اند . تنها در بدنه بزرگ صفه بالايي كه درازاي آن همان درازاي هر دو صفه يعني 30/20 متر و بلندي يا پهناي آن 25/12 متر مي باشد دو رديف طاقچه هاي سنگي هر رديف مشتمل بر 5 طاقچه در سنگ تراشيده اند كه قسمت اعظم آنها فرو ريخته ، مختصري از برخي از آنها نمودار است .

آقاي دكتر واند نبرگ بلژيكي استاد باستان شناس دانشگاه گاند كه از طرف اداره كل باستان شناسي ايران ضمن تجسسها و بررسيهاي علمي خود در بهار و تابستان 1331 اين محل را كشف نمود و درباره چگونگي استفاده از آن چنين اظهار نظر كرده است كه محل مزبور به علت ناتمام ماندن معلوم نيست به چه كار مي خورده است و احتمال مي دهد كه يا محل آتشكده در هواي آزاد بوده قصد داشتند طاقچه ها را عميق تر كنند كه آتش را در آن نگهداري كنند و يا اينكه طاقچه ها براي محل گزاردن استخوانهاي مردگان آماده مي شده است و حدس دوم را بيشتر مقرون به صواب مي دانند و با توجه به اين نكته كه نگهداري آتش ارتباطي با تهيه ده طاقچه ندارد ، حدس اول بنظر صحيح نمي رسد و به احتمال نزديك به يقين محل قدمگاه براي انجام آيين مذهبي مربوط به مردگان ترتيب داده شده . طاقچه ها نيز استودانهاي منظمي از عهد هخامنشي بوده است .

بخشی از کتاب اقلیم پارس :

بطوري كه ملاحظه مي شود محل قدمگاه كه اثر مذهبي عهد هخامنشي تشخيص داده شده است ، مانند بسياري آثار مذهبي پيش از اسلام ايران به دليل نامي كه بر آن نهاده اند در دوران اسلام همه داراي جنبه مذهبي بوده است و ذكر اين نكته شايسته به نظر مي رسد كه نام كوه رحمت نيز خالي از جنبه ديني و تبرك نيست .

2ـ بند بست :

ويرانه هاي ديواري است كه دور تا دور ارسنجان را احاطه كرده است . اين ديوارها در چند قسمت ، گذرگاهها را بسته و به مناطق صعب العبور وصل شده است . قسمت اصلي اين ديوار داراي طولي حدود 4 كيلومتر مي باشد كه دو رشته كوه شمالي و جنوبي ارسنجان را به هم وصل كرده است . آثار بجا مانده نشان مي دهد كه در طول اين ديوار بر جهايي نيز وجود داشته است . اين ديوار چه زماني و به دست چه كساني ساخته شده ، بر ما پوشيده است . اين اثر تاريخي نيز چون ديگر آثار رو به فنا است .

3ـ مدرسه سعيديه :

مدرسه علميه سعيديه مدرسه اي است كه بناي آن در سال 1085 هجري قمري در زمان صفويان توسط مردي خير و نيكوكار بنام حاج سعيدا ساخته شد تا طلاب به تحصيل علوم ديني بپردازند . اين مدرسه با شكلي زيبا ساخته شده و نمونه آن در هيچ يك از شهرهاي مشابه ديده نشده است . از اين مدرسه علما و دانشمندان بزرگي بپا خاسته اند كه از آن جمله مي توان بزرگان زير را نام برد :

ـ آيت الله حاج محمد مهدي آثاري

ـ آيت الله ميرزا علي اكبر روح الايمان

ـ آيت الله ميرزا ابوالقاسم فقيه

ـ آيت الله سيد محمد حسين ارسنجاني ( امام جمعه پيشين فسا ) و نماينده فعلي مردم فارس در مجلس خبرگان رهبري

ـ حجه الاسلام ميرزا محمد علي اشرف الكتاب

ـ حجه الاسلام سيد مهدي ارسنجاني

ـ محمد رضا حقيقت

ـ حجه الاسلام سيد علي ثقه الاسلام

از جمله مدرسان اين مدرسه ملاعباس آتشي است . وي از سلسله سادات خاندان آتشي ، شيراز است كه به ارسنجان آمده و مدرّسي مدرسه علميه سعيديه را به عهده گرفته است . صاحب فارسنامه ناصري درباره وي چنين مي نويسد :

« و مدرس آن در اين جزء از زمان ، جامع فضايل ملاعباس آتشي شيرازي است و هر روزه چندين نفر طلبه علوم را از نتايج افكار خود بهره مند ساخته است » .

ملاعباس در ارسنجان بدرود حيات گفت و در بقره مرحوم حاج ملا علي عسكر به خاك سپرده شد .

4ـ مسجد جامع :

مسجد جامع داراي بنايي است كهن و ديرين كه در قلب اين ديار قرنهاست كه مردان خدا در آن عبادت و پرستش ذات الهي مشغول هستند .

5 ـ بازار :

در گذشته ارسنجان داراي بازاري با سقف بلند و داراي ساختماني باستاني و با ارزش بوده كه قريب 60 سال پيش آخرين باقيمانده هاي آن به دست گزند حوادث سپرده شده و از بين رفته است كه امروزه جز نامي از خرابيهاي آن چيز ديگري بر جاي نيست .

6 ـ قلاتخوار :

قلاتخوار كه در 10 كيلومتري جنوب شرقي ارسنجان واقع شده است ، داراي آثاري است از خرابيهاي كاخ و آباديهايي كه مردم اين ديار مي گويند سلطاني بنام تخوار شاه در آنجا حكومت مي كرده است . وجود قلاتخوار ، جلودر ، غار ضحاك و قصر منوچهر نشاني از باستاني بودن اين شهر مي باشد و بايد توجه باستان شناسان را به خود جلب كند .

7ـ تل شرابي :

مكان ديگري است در 3 كيلومتري ارسنجان كه سنگ قبرهاي فراواني از مردمي كه در آنجا زندگي مي كرده اند بر جاست و تحقيقات متعلق به زمان قبل از اسلام مي باشد .

8 ـ غار ضحاك :

غار ضحاك از جاهاي طبيعي و از امكان غريب و قابل مطالعه است كه دستيابي به آن جز با وسايل مجهز كوهنوردي و غارپيمايي به آساني ميسر نخواهد بود . و در كتاب آثار العجم گفته شده است كه :

« مي گويند فريدون چون ضحاك را دستگير ساخت قبل از آن كه او را در كوه دماوند حبس بنمايد در اينجا محبوسش داشت » .

شايد نظر مرحوم فرصت الدوله شيرازي بر اساس سروده استاد طوس فردوسي بزرگ باشد كه مي گويد :

بـبـردنـد ضحـاك را بـستـه خـوار بـه پــشت هيـوني بــر افكـنـده زار

همي برد از اين گونه تا شير خوان جهـان را چـو اين بشنـوي پيـر خـوان

بـسـا روزگارا كـه بر كـوه و دشـت گذشته است و بسيار خواهد گذشت

بـر آن گونه ضحاك را بسته سخت سـوي شـيـر خـوان بـرد بـيـدار بخـت

همي رانـد او را بـه كـوه انـدرون هـمي خـواست كـارد سرش را نگـون

بيـامد همانـگاه خجستـه سـروش بـه نـرمي يك راز گفـتـش بـه گـوش

كـه ايـن بسـتـه را تـا دماوند كوه ببـر هـمـچـنـيـن تـا زيـان بـي گـروه

بـيـاورد ضـحــاك را چــونــونـد بــه كــوه دمــاونــد كـردش بـه بنـد

با اين تذكر كه شيرخوان نام رودخانه ، چشمه سار و كوهي است در كنار غار ضحاك

9ـ پير با صفا :

نام مكان ديگري است كه در حوالي ارسنجان قرار گرفته و آنچه مسلم است محل دفن و يا زندگي پير و مرادي است كه مورد توجه واقع شده و اهالي براي گردش و اداي نذر به آن مكان مي رفته اند . امروزه جز تعدادي سنگ نوشته كه بر قبرهايي چند وجود دارد ، اثري از پير و مراد « با صفا » وجود ندارد محل مذكور از صفا و زيبايي جالبي برخوردار است .

10ـ تل كاخ :

تپه اي است زيبا كه قبلاً در حاشيه شهر و امروزه با گسترش ارسنجان به داخل شهر چميده است بر بالاي اين تپه آثار سفالي فراوان و يك حوض از ساروج ديده مي شود كه باستان شناسان آن را به دوران ساساني نسبت داده اند . اين مكان را هم اكنون شهرداري ارسنجان به پارك مبدل ساخته كه محيطي كاملاً سر سبز و با صفاست .

11 ـ تل تيموران :

در كتاب اقليم پارس درباره اين تپه چنين آمده است :

« در يك كيلومتري مغرب قصبه كوشك كه از توابع ارسنجان است ، تپه اي به طول 200 متر در پهناي 140 متر واقع مي باشد كه به نام تل تيموران خوانده مي شود و بلندترين نقطه آن 6 متر ارتفاع دارد . بر اثر گمانه هاي علمي در اين تپه معلوم گشته است كه از 2500 سال پيش از ميلاد مسيح تا دوران اسلام مردگان را در آن دفن نموده اند و نمونه هايي هم از ظروف سفالي خاكستري يا قرمز با نقوش سياه رنگ و تزئينات مختلف مفرغي از قبيل انگشتر و گردنبند و سنجاق و همچنين مجسمه هاي كوچك سفالي حيوانات در قرون پيش از تاريخ آن بدست آورده اند . »

انچه که در اقلیم پارس امده :

12 ـ آب و قناتهاي ارسنجان :

در ارسنجان دو رشته قنات بسيار قديمي يكي به نام « عايشه »‌و ديگري بنام « بناب » وجود دارد كه به همراه تعدادي چاه عميق و نيمه عميق آب مورد نياز باغها و كشاورزي منطقه را تأمين مي كند . گفتني است كه قنات عايشه در نوع خود و در هنر احداث قنات در ايران و در منطقه خاورميانه كم نظير و با ارزش و قابل مطالعه است . زيرا در مطالعه و تحقيق در احداث آن بسياري از دانش و آگاهيهاي علمي را به كار برده اند . اين دو رشته قنات با كمتر لايروبي كه هزار و چند سال در آن صورت مي پذيرد ، سخاوتمندانه آب زلال خود را در اختيار تشنگان اعم از نبات و انسان و ساير جانداران قرار مي دهد . در حوالي مظهر قنات عايشه تپه اي است به همين نام كه در محل به نام تل عايشه مشهور است . اين كه چرا نام اين قنات و تل را « عايشه » گذاشته اند و آيا اين عايشه همان همسر پيامبر بزرگ اسلام است يا زني ديگر ، بر كسي آشكار نيست .

مشاهير و مفاخر تاريخي :

شهرستان ارسنجان از دير باز محمل و جولانگاه افراد با ارزش و عالم و هنرمند و توانمندي بوده است كه در اين جا ما با تفكيك مفاخر و مشاهير فرهنگي ، هنري ، علمي را نام خواهيم برد .

الف ) خوشنويسان :

هنر بالاترين جلوه روح انسان و زيباترين نمود خلقت است و هنرمند كه در آفرينش زيبائيها سهيم است . نقشي خدا گونه در خلقت دارد . هنر جلوه متعالي روح انسان است و كسي كه در حضيض ماديات محبوس است هرگز به اين اوج نخواهد رسيد . ابتذال هنر ، اضمحلال هنر و تبري از ذات ، جوهر و اصالت آن است . خطاطي و خوشنويسي خود نيز هنري است والا و ارجمند كه در قرن سيزدهم و چهاردهم هجري قمري توسط خوشنويسان ارسنجان كه شرح حالشان خواهد آمد به اوج و شكوفايي خود رسيده و نام ارسنجان را در پهنه ايران زمين بر سر زبانها انداخته است .

1ـ حاج ملا علي عسكر :

يكي از بزرگان ارسنجان كه در قرن سيزده هجري قمري مي زيسته و به زهد و تقوي و فضيلت و حسن خط شهره است ، مرحوم حاج ملا علي عسكر ارسنجاني فرزند محمد شفيع مي باشد . وي در سال هزار و دويست و بيست هجري قمري در ارسنجان ديده به جهان گشود . وي از ارادتمندان مرحوم ملا احمد بوده و آن مرد عارف در نوشته هاي خود از ملا علي عسكر به نيكي ياد كرده و وي را سر آمد اقران دانسته است . حاج ملا علي عسكر در نوشتن خط نسخ و ثلث در عصر خود استاد و منحصر به فرد بوده است .

از سخنان مرحوم حاج ميرزا حسن فسايي نويسنده فارسنامه چنين استنباط مي شود كه مرحوم ملا علي عسكر عارفي به كمال بوده است زيرا او در اين كتاب از كمتر كسي با اوصافي چون ياقوت معدن عرفان و مقله حدقه زمان ياد كرده است .

حاجي نايب الصدر درباره او مي نويسد :

ملا علي عسكر ارسنجاني كه خط نسخ را چون ميرزا احمد نيريزي نوشتي ، معاش از تحرير نسخ ادعيه مرغوبه و كلام الله مجيد نمودي ، جزئي بضاعت داشت و زاري و صراحت به احدي نبرد ، اكثر به عبادت مشغول بود ، با فقرا فروتني و با اغنيا تكبر نمودي ، سن وي در مراحل هشتاد و دو سالگي رسيد . مرحوم ملا علي عسكر بخاطر علاقه اي كه به كتابت كلام الله مجيد داشت ، تا سال هزار و دويست و هشتاد و يك هجري قمري سي و شش قرآن با خط نسخ زيبا نوشت . سي و ششمين قرآن دست نويس او هم اكنون در موزه آستان قدس رضوي ( ع ) نگهداري مي شود . در كتابي كه ناجي مهندس زين الدين در سال هزار و سيصد و هشتاد و هشت هجري قمري در بغداد به چاپ رسانده است ، يك صفحه از قرآن ملا علي عسكر را كه با خط نسخ بسيار زيبا است و در موزه آستان قدس حسيني ( ع ) نگهداري مي شود ، چاپ كرده است . اين قرآن در سال هزار و دويست و هفتاد و هشت هجري قمري كتابت شده است .

از ديگر آثار ملا علي عسكر مي توان اينها را نام برد :

دعاي صباح ، جانمازي ، دو صفحه اول مذهب عالي نسخ و آخر رقاع ، كتابت خوش . ترجمه نستعليق كتابت خفي عالي ، حواشي شكسته خفي خوش با رقم .

قرآن جلد روغني رقم ( يا اميرالمومنين ) نسخ و آخر رقاع كتابت خفي عالي .

· يك قطعه آيت الكرسي در موزه رضا عباسي تهران .

· يك نسخه قرآن در موزه كاخ چهل ستون اصفهان به قطع 15 * 20 كه همه صفحات آن طلا اندازي و مذهب مي باشد .

· يك نسخه قرآن كريم نزد آقاي دكتر اصغر مهدوي ( قرآن شماره ششصد و يك . 1278 ( هـ ق ) خط نسخ كتابت عالي خط حواشي و شكسته عالي ـ پايان رقاع كتابت عالي )

· مجموعه اشعار آقا ملا احمد ارسنجاني كه با خط شكسته نستعليق در سال 1265 ( هـ . ق )

· قطعات پراكنده كه در خانواده نگهداري مي شود .

قرآني كه از مرحوم ملا علي عسكر در موزه آستان قدس رضوي ( ع ) نگهداري مي شود از لحاظ كتابت و تذهيب به عنوان نفيس ترين قرآن انتخاب شد .

· قرآن شماره يكصد و نه : به كتابت علي عسكر ارسنجاني . اين قرآن كه در سال 1281 ( هـ . ق ) نوشته شده ، سي و ششمين قرآني است كه توسط اين خوش نويس ماهر كتابت گرديده است . تذهيب دو صفحه اول با رنگ قالب شنگرفي است . صرف نظر از خط مهمترين بخش اين قرآن نفيس و بسيار ارزنده تذهيب بي نظير آن است تذهيبي بسيار استادانه كه تمام صفحات آن را در بر گرفته و هر برگ از آن را به عرصه اي از گل و برگ با رنگهاي چشم نواز تذهيب كرده است . سطوحي سرشار از نقش و رنگ كه گاه با رنگ تند شنگرف ، چشم را متوجه خود مي سازد . و در پي ديگر با زمينه ملايمي از رنگهاي كرم و آبي رنگ را خلسه و آرامش روحاني مهماني مي كند . در تحرير اين نسخه خطي كلام الله مجيد بايد گفت كه اين هنرمند مسلمان ايراني در نهايت اعتقاد و ايمان هر آنچه داشته در طبق اخلاص نهاده و تقديم كرده است . اين مرد بزرگ در سال هزار و سيصد و دو هجري قمري در ارسنجان چشم از جهان فرو بست و به سوي يار و معشوق ديرين خود شتافت و در همانجا به خاك سپرده شد .

نمونه هايي از آثار خطي حاج ملا علي عسكر :

2ـ حاج ملا محمد شفيع اشرف الكتاب ارسنجاني :

از ستارگاني كه در آسمان هنر ايران درخشيد و قرآنهاي نفيس وي همواره زينت بخش موزه هاي بزرگ مي باشد ، مرحوم حاج ملا محمد شفيع اشرف الكتاب ارسنجاني است . او فرزند عالم و عارف و خوشنويس نامي مرحوم حاج ملا علي عسكر ارسنجاني است و مانند پدر بزرگوارش در علم و عرفان و هنر به مرتبه هاي والايي دست يافته است . محمد شفيع در حدود هزار و دويست و پنجاه هجري قمري در ارسنجان بدنيا آمد وي نوشتن انواع خطوط را از پدر فرا گرفت تا به حد كمال رسيد و در حسن خط تا بدان پايه شهرت يافت كه از طرف ناصر الدين شاه قاجار به « اشرف الكتاب »‌ملقب گرديد و نيز از طرف مظفر الدين شاه قاجار به دربار دعوت شد ولي به علت وارستگي ، از پذيرفتن دعوت شاه قاجار امتناع كرد .

وي در نوشتن خطوط نسخ ، ثلث ، نستغليق ، شكسته نستعليق ، رقاع و خط ناخن سر آمد اقران بوده است . عمر پر بركت خود را صرف كتابت قرآن مجيد نموده و بيش از چهل قرآن با خط نسخ بسيار زيبا نوشته است كه در موزه هاي معروف دنيا از جمله موزه آستان قدس رضوي ( ع ) موزه مجلس شوراي اسلامي و موزه كاخ گلستان نگهداري مي شود . در سال هزار و سيصد و هفتاد و سه هجري شمسي قرآني با خط وي با عنوان قرآن استثنايي و كم نظير در نمايشگاه قرآن كه در تهران برگزار شد ، درخشيد . اين قرآن در موزه كاخ گلستان محفوظ است . حاج ملا محمد شفيع علاوه بر خوشنويس بودن نقاشي چيره دست و شاعري توانا بود .

فرصت الدوله درباره او چنين مي نويسد :

آثار و هوالحاج محمد شفيع مدتها در علوم عربيه و اديبه رنجي كشيد تا از فضلاي عصر گرديد و در خط نسخ از مرحوم والد گذرانيده . آقا بزرگ تهراني درباره ديوان آثار نوشته است :

« ديوان آثار الحاج ملا محمد شفيع بن ملا علي عسكر ذكره فرصت في ( عم ص 249 ) و قال انه كان خطاطا استاداً في النسخ و كان شاعراً و اكثر شعره الغزل و مات والده علي عسكر في 1302 »

طبق اين گفته معلوم مي شود كه ملا محمد شفيع صاحب ديوان اشعار بوده كه متأسفانه از بين رفته است سيد احمد ديوان بيگي نيز درباه ملا محمد شفيع مي نويسد :

« نام ناميش حاجي ملا محمد شفيع والد مغفورش حاجي ملا علي عسكر ارسنجاني مردي فقير مشرب ، درويش مسلك با قدس و زهدي بود . في الجمله از علوم رسمي و كمالات هم بهره داشت و خط نسخ را خوش و شيرين مي نگاشت . كلام الله مجيد و كتابت ادعيه خط او نزد اهلش خيلي مطبوع و مرغوب است . در نقاشي و چهره سازي نيز با ربط است . خط ناخن را هم بد نمي نويسد . اقسام خطوط را هم خوب مي نويسد . ولادتش در هزار و دويست و پنجاه و اند اتفاق افتاده .

آقا مهدي بياني در مورد آثار خطي ملا محمد شفيع نوشته اند :

از آثار وي ديده ايم :

· يك نسخه قرآن ، به قلم نسخ و رقاع و خواص آيات به قلم نستعليق كتابت عالي با رقم و تاريخ .

· علي يدالاقل الا حقر الفاني محمد شفيع بن علي عسكر الارسنجاني صورت اتمام پذيرفت ( 1291 هـ . ق )

· يك قطعه به خط نسخ و شكسته و نستعليق كتابت خوش ( در كتابخانه آستان قدس رضوي شهر )

· يك قطعه به خط ثلث و نسخ و رقاع و تعليق و شكسته نيم دانگ ، خوش ( در مجموعه نگارنده )

· قرآن رحلي جلد روغني علي دو صفحه اول مذهب ، دو صفحه افتتاح متن و حاشيه مرصع عالي ممتاز نسخ و رقاع كتاب عالي ( در كتابخانه سلطنتي )

اين نسخه از قرآن كه به شماره چهارده در دفتر موزه كاخ گلستان ثبت شده است ، داراي ويژگيهاي زير مي باشد :

قطع ، رحلي به ابعاد 52 * 38 سانتي

كاغذ ، خائبالغ

خط نسخ جلي ، نستعليق و شكسته خفي خوش

تاريخ و اسم كاتب خط نسخ و نستعليق ، رقم الحاج ملا محمد شفيع ارسنجاني 1322 هجري قمري خواص سور به خط شكسته ، رقم محمد علي مستوفي است . اين قرآن در دومين نمايشگاه بزرگ قرآن كه در تهران برگزار شد ، بعنوان نفيس ترين و كم نظير ترين و استثنايي ترين قرآن درخشيد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در صدد مي باشد تا آن را منتشر سازد .

· يك نسخه از قرآن كه در موزه آستان قدس نگهداري مي شود قرآن شماره يكصد و بيست و چهار به كتابت محمد شفيع فرزند كاتب هنرمند علي عسكر ارسنجاني خوش نويس ماهر و توانا كه در مكتب پدر درس هنر آموخت و تداوم بخش راه او بود .

· مناجاتي از حضرت اميرالمومنين ( ع ) كه در سال هزار و دويست و شصت و هشت هجري قمري تا خط نسخ و ترجمه نستعليق تحرير شده است .

· زيارت نامه عاشورا كه در سال هزار و دويست و نود هجري قمري نوشته شده و بين سطور طلا اندازي و تذهيب شده است .

· دعاي توسل كه به خط نسخ بسيار زيبا و بدون ترجمه تحرير شده و هم اكنون در خانواده ايشان نگهداري مي شود .

· صحيفه سجاديه كه با خط نسخ و مذهب مرقع به سبك شيراز در سال هزار و سيصد و نه هجري قمري تحرير شده و در موزه هنرهاي تزييني ايران نگهداري مي شود . در تير ماه سال هزار و سيصد و هفتاد و چهار به مناسبت هفته فرهنگ اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي يادواره مرحوم ملا محمد شفيع را در ارسنجان برگزار نمود كه طي اين هفته كه از پانزده الي بيست و يكم تير ماه ادامه داشت ، برنامه هاي متنوعي به اجرا در آمد .

نمونه هايي از آثار خطي حاج ملا محمد شفيع اشرف الكتاب ارسنجاني

3ـ ملا احمد :

ملا احمد دومين فرزند پسر مرحوم ملا علي عسكر ارسنجاني است . وي نيز چون پدر و برادران بزرگوارش دل از دنياي فاني بركنده و به تزكيه نفس پرداخته است هم اكنون قرآني به خط وي نزد آقاي عليرضا آثاري كه يكي از نوه هاي ايشان مي باشند نگهداري مي شود .

وي در زهد و تقوي شهره شهر بوده و مردم ارسنجان به ايشان ارادتي خاص داشتند فرزندان وي زهد و تقوي را پيشه خود ساخته بودند . مرحوم محمد علي اشرف الكتاب نسخ نويس بزرگ معاصر فرزند ايشان هستند . ملا احمد در حدود سال هزار و دويست و پنجاه و سه هجري قمري متولد و در حدود سال هزار و سيصد و پانزده هجري قمري در ارسنجان وفات يافته است و در كنار پدر به خاك سپرده شده است مرحوم آيت الله آثاري دركنار قبر ايشان دفن شده اند .

نمونه اي از آثار خطي ملا احمد :

4ـ حاج ملا محمد حسين افتخار الكتاب ارسنجاني :

هنر خوشنويسي ارسنجان را آسماني پر ستاره است و هر ستاره اي را جلوه اي و شكوهي ويژه ، ستاره اي ديگر كه در اين آسمان خوش درخشيد و پرتو انوارش بزم هنردوستان را روشني بخشيد ، حاج ملا محمد حسين افتخارالكتاب است . و سومين فرزند مرحوم ملا علي عسكر خوش نويس بزرگ ارسنجاني است كه در نيمه دوم قرن سيزدهم هجري قمري در ارسنجان ديده به جهان گشود و در دامان پر مهر پدر بزرگوارش پرورش يافت و از انفاس او بهره ها برد . وي همچون پدر و برادران ديگرش مقدمات علوم عربي را در ارسنجان فرا گرفت و در همان زمان قلم به دست گرفته و از پدر سرمشق مي گرفت تا آنجا كه خود در نوشتن خط نسخ ، ثلث و رقاع سر آمد اقران شد و شيوه او در نوشتن انواع خطوط آن چنان به برادرش محمد شفيع اشرف الكتاب شباهت دارد كه گاهي متخصصان فن و خط شناسان را دچار اشتباه مي كند . محمد حسين نيز چون پدر و برادرش عمر گرانمايه خود را صرف كتابت كلام الله مجيد كرد و قرآنهاي بسياري را به خط زيباي خود نگاشت .

بارها از دختر حاج ملا محمد حسين شنيده ام كه مي گفت : « مرحوم پدرم سالي دو قرآن و مرحوم حاج عمويم ملامحمد شفيع سالي يك قرآن را كتابت مي كردند » اما از قرآنهاي بسياري كه نوشته ، تنها به چند جلد آن دسترسي يافتيم يا از آنها نشانه اي گرفتيم . كه از آن جمله اند : يك نسخه كه در سال هزار و سيصد هجري قمري كتابت شده و در موزه نگارستان نگهداري مي شود . ده جزء از اين قرآن بعد از پيروزي انقلاب اسلامي چاپ شده است اما به دليل نامعلوم ، چاپ جزء هاي بعدي متوقف گرديد . نسخه ديگري در موزه رضا عباسي و قرآن نفيس بسيار زيبايي از آن مرحوم اكنون در خانواده نصير الملك نگهداري مي شود . از نامه اي كه افتخار الكتاب براي خانواده خود در ارسنجان نوشته است چنين بر مي آيد كه يك جلد قرآن براي نصير الملك و نهج البلاغه اي سفارش قوام الملك شيرازي كتابت كرده است . و در سه سال سه جلد قرآن و يك جلد نهج البلاغه تحرير كرده است . آقاي دكتر مهدي بياني درباره ي يكي از قرآنهاي وي مي نويسد : از خطوط او ديده ام : قرآن رحلي كوچك جلد او غني ممتاز ـ شش صفحه اول مذهب مرصع ممتاز ـ نسخ كتابت خوش با رقم : « … حسين بن علي عسكر ارسنجاني … سه 1285 در كتابخانه ي ملك » .

ملا محمد حسين پس از مدتي اقامت در ارسنجان براي تكميل علوم به دارالعلم شيراز رفت و در همان جا رحل اقامت افكند و تا پايان عمر در شيراز ماند و در همان جا از طرف آصف الدوله حاكم وقت فارس در شهر رمضان المبارك هزار و سيصد و بيست هجري قمري به عنوان « افتخار الكتاب » ملقب گرديد و اين حكم از طرف بنان السلطنه و اعتبار الملك تأييد گرديده است كه هم اكنون نزد خانواده ، محفوظ است . وي با يكي از دختران خاندان بيضايي كه در آن وقت كلانتر شيراز بودند ، ازدواج كرد و فرزندان صالحي را به يادگار گذاشت .

مرحوم دكتر محمد حسين اسكندري استاد دانشگاه شيراز و بنيان گذار دانشگاه آزاد اسلامي واحد ارسنجان و دكتر محمد حسن اسكندري رئيس فعلي دانشگاه ارسنجان و پروفسور غلامرضا آثار و پروفسور عليرضا آثار از نوه هاي اين مرد بزرگند . يكي از صفات پسنديده ملا محمد حسين ، حسن اخلاق است كه همگان را شيفته خود مي ساخت و كسي نيست كه به حضور ايشان رسيده باشد و دست ارادت به او نداده باشد . فرصت الدوله مي نويسد : « از جمله اولاد مرحوم علي عسكر مذكور كه در خط نسخ تالي پدر و برادر است ، جناب حاجي ملا محمد حسين است كه در حسن اخلاق طاق و به جودت طبع مشهور آفاق است . در شيراز از موطن گزيده و به كنج انزوا آرميده . »

وي در سال هزار و سيصد و سي هجري قمري در شيراز بدرود حيات گفت : و در صفه تربت كه آرامگاه خانوادگي خاندان بيضايي است ( واقع در دارالسلام شيراز ) مدفون گرديد .

نمونه اي از آثار خطي حاج ملا محمد حسين افتخار الكتاب ارسنجاني

5ـ ملا محمد حسن :

ملا محمد حسن مشهور به آقا كوچك چهارمين فرزند پسر مرحوم ملا علي عسكر ارسنجاني است . ملا محمد حسن از انفاس روحاني پدر و برادرانش فيض ها برده و خط نسخ را از ايشان آموخته است . عمر گرانمايه خود را كتابت كلام وحي و زيارت نامه ها و دعاهاي مختلف گذرانده است . قرآني به خط وي در موزه دكتر نوراني وصال نگهداري مي شود . ملا محمد حسن مقدمات علوم عربي را در مدرسه سعيديه ارسنجان گذرانده سپس به شيراز عزيمت نموده و در شيراز به تكميل علوم پرداخته است . وي در سال هزار و سيصد و دوازده هجري شمسي دل از دنياي فاني بركنده و به سوي ديار باقي شتافت وي مقبره مهر علي كوچك ( در دار السلام شيراز ) ، به خاك سپرده شد .

6 ـ علي عسكر ابن محمد شفيع ارسنجاني :

مرحوم علي عسكر مشهور به ميرزا آقا فرزند مرحوم محمد شفيع در هنر خوشنويسي ، نقاشي و شعر از نوابغ روزگار است . علي عسكر در شعر « الحان » تخلص مي كرده است . قطعات زيادي از مرحوم ميرزا آقا بجاي مانده است كه از ذوق و ابتكار وي حكايت مي كند . بسياري از خطوط وي در هندوستان به چاپ رسيده است . علي عسكر در سنين نوجواني چنان در هنر نقاشي درخشيد كه شهرت جهاني يافت و از طرف دولت هندوستان به آن كشور دعوت شد . پيش از آن كه در زمان رضا شاه در بناهاي حافظيه تغييرات اساسي رخ دهد ، غزل مشهور حافظ به مطلع :

« روضه خلد برين خلدت درويشان است مايه محتشمي خدمت درويشان است »

به خط مير عماد زينت بخش كتيبه هاي حافظيه بوده است . و چون اين كتيبه ها به مرور زمان فرسوده شدند ، ضل السلطان فرزند ناصر الدين شاه قاجار به منظور مرمت خطوط منقوش در پيشاني ساختمانهاي حافظيه اعلام كرد تا بهترين خوشنويسان را بيابند و مرحوم ميرزا آقا براي اينكار انتخاب شد و تمام كتيبه هاي حافظيه را با خط نستعليق بسيار زيبا باز نويسي كرده دعايي كه علي عسكر با خط زيباي خود به يادگار گذاشته است در سال هزار و سيصد و بيست و پنج در مطبع سپهر محمدي شيراز به چاپ رسيده است . اين دعا يازده صفحه مي باشد و نيز تابلويي بسيار زيبا از ايشان به جا مانده است كه نماي اصلي اين تابلو قرينه سازي ماشاء الله است و در اطراف آن سور قرآني و شعر معروف در نعت رسول اكرم ( ص ) ( بلغ العلي … ) نوشته شده است . اين تابلو در سال هزار و سيصد و بيست و هفت هجري قمري در مطبع سپهر مطلع منصوري بمبئي چاپ شده است .

نمونه هايي از آثار خطي علي عسكر بن محمد شفيع

7ـ علي اصغر ابن محمد شفيع ارسنجاني :

مرحوم علي اصغر فرزند محمد شفيع همچون برادر بزرگش علي عسكر در هنر خط و نقاشي از نوابغ روزگار است . اما دست چپاولگر زمان آثار او را به يغما برده است و يا آثار وي در گنجينه هايي محبوس شده اند و تلاش ما براي دستيابي به آنها بي اثر ماند . علي اصغر نيز در نقاشي شهرت يافت و همراه برادر بزرگش از طرف دولت هندوستان به آن كشور دعوت شد و پس از بازگشت از سفر هندوستان به علت بيماري در سن 16 سالگي در شيراز بدرود حيات گفت : و در حرم مطهر امامزاده سيد حاج غريب مدفون گرديد .

8 ـ ميرزا محمد علي اشرف الكتاب ارسنجاني :

حجه الاسلام ميرزا محمد علي اشرف الكتاب ، فرزند ملا احمد و نواده حاج ملا علي عسكر ارسنجاني ، خوش نويس ، عالم و عارف معروف قرن چهاردهم هجري قمري در سال 1307 هجري قمري در خانواده هاي با تقوي در ارسنجان متولد شد . وي مقدمات علوم را در مدرسه سعيديه ارسنجان فرا گرفت . هنر خوشنويسي را از عموي خود مرحوم حاج ملا محمد شفيع آموخت و در نوشتن خطوط نسخ و ثلث به مقام استادي رسيد .

ميرزا محمد علي اشرف الكتاب در زهد و تقوي شهره و زبانزد مردم شيراز بود . و يكي از دوستان صميمي و مريدان آيت الله حاج شيخ بهاء الدين محلاتي مرجع تقليد بوده بيشتر كتيبه هاي مساجد و اماكن متبركه و مدارس شيراز به خط ايشان مي باشد . مرحوم اشرف الكتاب در سال هزار و سيصد و شصت و يك هجري شمسي در سن 94 سالگي در شيراز بدرود حيات گفت : و در كنار مرقد امامزاده عظيم الشأن حضرت علي ابن حمزه به خاك سپرده شد .

محمد حسين آدميت درباره ايشان مي نويسد :

« اشرف ارسنجاني ـ متولد 1270 شمسي آقاي محمد علي اشرف الكتاب فرزند ملا احمد ارسنجاني از خوش نويسان معاصر است . خط نسخ را بسيار نيكو مي نويسد و اغلب كتيبه هاي مساجد و مدارس شيراز را به خط خود نوشته است . »

نمونه هايي از آثار خطي ميرزا محمد علي اشرف الكتاب ارسنجاني

9ـ سيد رضي ارسنجاني :

سيد رضي ارسنجاني فرزند سيد الزكي محمد تقي حسيني ارسنجاني يكي از خوشنويسان اين ديار در قرن سيزدهم هجري قمري مي باشد . وي در خط نسخ مهارت كامل داشت . يك جلد قرآن به خط نسخ با قلم سيد رضي موجود مي باشد . كه هم اكنون نزد آقاي سيد رضي هاشمي نوه ايشان نگهداري مي شود . صفحه اول آن مذهب مي باشد . به استثناي صفحه ي اول صفحات ديگر اين قرآن با ترجمه نوشته شده است . سيد رضي در جمادي الثاني سال 1310 هجري قمري در ارسنجان بدرود حيات گفت : و مزارش در قبرستان عمومي ارسنجان مي باشد .

10 ـ محمد رضا ارسنجاني :

يكي ديگر از خوشنويسان اين خطه هنر پرور كه در عصر قاجاريه مي زيسته محمد رضا حقيقت ارسنجاني فرزند ميرزا ابوطالب است . وي در نيمه اول قرن سيزدهم هجري شمسي در ارسنجان ديده به جهان گشود و حدود سال 1310 هجري شمسي در شيراز بدرود حيات گفت : و در قبرستان جوان آباد حافظ ، باغ ملي فعلي به خاك سپرده شد .

11 ـ نصرالله ابراهيمي ارسنجاني :

نصرالله ابراهيمي فرزند مرحوم قدرت الله روز جمعه 15 شعبان 1333 هجري قمري مصادف با ميلاد منجي عالم بشريت حضرت مهدي ( ع ) ، در ارسنجان متولد شده وي تحصيلات مقدماتي را در مكتب خانه هاي ارسنجان گذرانده مقدمات صرف را خدمت سيد حبيب الله فاضل و مقدمات نحو را خدمت ميرزا ابوالقاسم آثاري و حاج ملا محمد مهدي آثاري و سيد محمد انجوي در مدرسه سعيديه ارسنجان فرا گرفت . وي از جمله خوشنويسان اين ديار مي باشد و در نوشتن خط نسخ و ثلث و نستعليق مهارت داشت . خط نستعليق را از ميرزا محمد رضا حقيقت تعليم گرفت و خط نسخ را از حاج ميرزا محمد علي اشرف الكتاب و خط ثلث را از روي خط مرحوم حاج ملا محمد شفيع اشرف الكتاب ارسنجاني آموخت .

نمونه هايي از آثار خطي نصرالله ابراهيمي ارسنجاني :

12ـ سيد محمد ابراهيم حسيني ارسنجاني :

مرحوم سيد محمد ابراهيم حسيني ارسنجاني در سال 1300 هجري شمسي در شهر ارسنجان ديده به جهان گشود و از كودكي داراي شخصيتي بود كه بزرگان او را محترم مي شمردند . در سن هجده سالگي اقدام به نوشتن قرآن مجيد نمود . پس از نوشتن پنج جزء قرآن او را به سربازي بردند . در دوران سربازي اقدام به آموختن و خواندن و نوشتن قرآن به سربازان نمود . و در اوقات فراغت به تمرين خط مي پرداخت . اما متأسفانه وقتي تصميم داشت قرآن را دوباره بنويسد ، اجل امانش نداد و پس از چند سال بيماري در سال 1337 هجري شمسي دنيا را وداع گفت : روحش شاد و يادش گرامي باد .

13 ـ حسن علي ممتحن :

حسن علي ممتحن برادر كوچك دكتر حسينعلي ممتحن در ارسنجان فارس به دنيا آمد . او با الهام از خطوط شاد روانان ملا محمد شفيع ، ميرزا احمد نيريزي و ميرزا محمد علي اشرف الكتاب ارسنجاني به تكميل خط نسخ پرداخت خط نستعليق را نيز از شادروانان استاد حميد ديرين و خط نسخ را از استاد محمد نعمتي آموخته است . او با تلاش و استمرار فراوان توانست در مدت 12 سال موفق به اخذ درجه ممتاز از انجمن خوشنويسان ايران شود . ممتحن علاوه بر اينكه هنرمندي ارزنده است ، به شغل وكالت نيز اشتغال دارد .

14 ـ استاد محمد نعمتي ارسنجاني :

استاد محمد نعمتي در شهريور ماه 1323 در يك خانواده مذهبي چشم به دنيا گشودند كه بقول خودشان « قبيله من همه عالمان دين بودند . » پدر بزرگوارشان مرحوم شيخ محمد رحيم ارسنجاني از مدرسين حوزه ارسنجان و حافظ قرآن كريم بود كه در سايه ي همين پدر روشندل ، « استاد » قرآن را به نيكويي فرا گرفته و مقداري از كتب علمي و ديني را نزد ايشان آموخته و با مقدمات فقه آشنا گشتند . از سال 1342 با جديت تمام خوشنويسي را ادامه دادند و در ميان خطوط مختلف مدتي نمو و تأمل نموده و بالاخره خطوط نسخ و ثلث را بعنوان كار اصلي خود انتخاب كردند . گرچه در كليه خطوط متداول وحتي غير متداول چيره دست و ماهرند اما حساب خط نسخ ايشان چيز ديگري است . از سال 1346 كتاب قرآن مجيد را آغاز كردند . خودشان مي گويند : « وقتي قلم براي نگارش قرآن كريم بدست گرفتم از خداي بزرگ خواستم كه مرا به عنوان قلمزن خودش بپذيرد و نگذارد به درگاه اين و آن كشانده شوم ! والحق كه خداوند آن چنان نظر عنايتي به من نمود كه اگر همه عمر به شكرش مشغول شوم كاري انجام نداده ام » .

خودشان مي فرمايند : « بيشتر سطور و آيات آن را بعد از نيمه شب در حالي كه همه در خواب ناز هستند به جاي نماز و نيايش شب تحرير كرده ام . » نگارش جزوات متعدد قرآني ، ادعيه ، علمي ، ديني و نيز نگارش صدها قطعه زيارت نامه و كتيبه جهت اماكن متبركه كه سر تا سر ايران و عتبات عاليات در سوريه و غيره و هزاران قطعه قرآني و حديث كه زينت بخش منازل و محافل هنردوستان است استاد و چهره زيبا و ملكوتي ايشان را در دل مردم جاي داده است اما كمان و هنر استاد به خط ختم نمي شود كه خط بقول خودشان فقط يك وسيله است براي سير صعودي كمال و معنويت . ايشان هنرهاي صوري را در رشته هاي مختلف نقاشي ، طراحي ، تذهيب ، مشبك كاري ، صحافي ، نجاري و معماري به نحو اتم و اكمل دارند و در شعر و ادبيات و نويسندگي و فن خطابه و بيان زبانزد خاص و عام هستند گر چه خودشان معتقدند همه اينها رو بناست و زندگي و حقيقت حيات از همه اينها بالاتر است . در رشته هاي مختلف علمي در هر مجمع و محفلي كه استاد نعمتي شركت داشته باشند خيلي زود جلب توجه مي نمايند . از ابتداي انقلاب برنامه هاي راديوئي ايشان جايگاه ويژه اي در ميان تمام برنامه هاي توليد فارس داشته است . در شناخت تاريخ قرآن و فرهنگ اسلام و ايران تبحّر خاصّي دارند و اطلاعات قرآني و فقهي و ديني ايشان بسيار گسترده است .

استاد نعمتي وزنه اي سنگين و سرمايه اي گرانبها براي ما و جامعه ي اسلامي و محافل هنري و مذهبي و سياسي ماست . وجود اين انسان بي نظير و مجاهد و مبارز كه عمرش را در راه اثبات و احقاق حق و مبارزه با ، باطل سپري كرده براي همگان مغتنم است عمر پر بركتشان دراز و سايه ايشان مستدام باد .

نمونه هايي از آثار خطي محمد نعمتي ارسنجاني

2ـ شخصيتهاي فرهنگي ، اجتماعي و عرفا :

فرهنگ هر جامعه اي عبارت است از مجموعه اعتقادات ، روحيات ، آداب و سنن و زبان آن جامعه و با توجه به همين معيارهاست كه فرهنگ هر جامعه شكل و ساختار ويژه خود را پيدا مي كند ، كه با شكل و ساختار ساير فرهنگها ، متفاوت است و هر فرهنگ بر اساس ويژگيهايي كه دارد ، اموري مي پسندد و در دامن خود پرورش مي دهد و بر عكس اموري را ناخوش داشته ، از آنها پرهيز را واجب مي داند . فرهنگ ايراني ، اسلامي ما نيز بر اساس اصول كلي حاكم بر تمام فرهنگها ، در طول دوران حيات خويش از پذيرش برخي پديده هاي اجتماعي خود داري مي كرده و بر عكس برخي پديده هاي اجتماعي را با آغوش باز پذيرا شده و به نشر و گسترش آنها كمك فراواني كرده است . تا آنجا كه به صورت جزيي از اجزاء لاينفك آن فرهنگ در آمده اند . يكي از پديده هاي اجتماعي كه فرهنگ ما آن را پذيرا گشته و در دامن خود پرورش داده به گونه اي كه امروز به صورت جزيي از فرهنگ ما در آمده عرفان است .

1ـ شيخ قطب الدين مبارك :

شيخ قطب الدين مبارك يكي از عرفاي مشهور ابن خطير ، مي باشد ، وي صاحب مقام و درجه ي عالي است شيخ قطب الدين در سال 607 هجري قمري وفات يافته و آرامگاهش در كمين ، زيارتگاه مردم بوده است وفات وي در سنه 607 هجري قمري است . قبرش در كمهر است يعني در كمين و بقعه اي دارد كه زيارتگاه مردم آنجاست .

2ـ ابوذر كتكي :

ابوذر كتكي يكي از فقهاي مشهور قرن هفتم هجري است كه سال تولدش بر ما پوشيده است . وي به بلاد اسلامي از جمله عراق عرب و حجاز و شام مسافرت كرد و زماني در مدينه سكونت داشت . مولف دانشمندان و سخن سرايان فارس مي نويسد . ابوذر در ماه ذيحجه سال 651 يا 653 در شيراز وفات يافت و قرب سراي شيخ كسر به خاك سپرده شد .

3ـ حاج سعيدا ارسنجاني :

حاج سعيدا ارسنجاني مرد بزرگي كه در دوران صفويه پا به عرصه وجود نهاد . وي مدرسه اي با شكوه در ارسنجان بنا كرد كه به صورت دارالعلمي براي طلاب علوم ديني در آمد . مرحوم حاج سعيدا براي تأمين هزينه زندگي طلاب علوم ديني املاك فراواني از جمله :

جمال آباد ، محمد آباد ، حسين آباد ، رفيع آباد ، صالح آباد ، علي آباد و اراضي محوطه ارسنجان و يك قطعه باغ و چند سهم آب عايشه و بناب و كتك و چند سهم از آب خيرات و خير آباد را بر مدرسه وقف كرد كه هم چنان به وقفيت باقي است . در سال 1085 حاج سعيد ارسنجاني مدرسه اي در اين قصبه از آجر و گچ ساخته و نصف از مزرعه صالح آباد و ربع از حسين آباد و ثلث از جمال آباد و نصف از علي آباد ، واقعات در اين بلوك و حصه معيني از آب و زمين خارج قصبه را وقف بر آن مدرسه نموده و تا كنون به وقفيت در تصرف متولي آن باقي است و معيشت مدرس و طلبه و تعمير مدرسه را به وجهي لايق مي رساند و مدرس آن در اين جزء از زمان ، جامع فضايل ملا عباس آتش شيرازي است و هر روزه چند نفر طلبه علوم را از نتايج افكار خود بهره مند ساخته است .

4ـ آقا ملا احمد ارسنجاني :

مرحوم آقا ملا احمد ارسنجاني سالك و عارف بنام ، عارفي از قيدها رسته و از دنيا بريده و صاحب كشف و كرامت و از جمله زهاد كه تأثير نظر و نفس آن مرحوم به كرات و دفعات ثابت گشته و بسيار مورد توجه بوده است . وي به سال 1274 هجري قمري رحلت و در صفه تربت شيراز به خاك سپرده شد و هنوز آرامگاهش زيارتگاه خاص و عام و آنهايي كه مقامات معنوي آن بزرگوار را شنيده اند مي باشد . اهل دل بر تربت پاكش متوسل مي شوند و حاجت مي گيرند بر روي سنگ قبر آن مرحوم اين آيه شريفه به چشم مي خورد :

« سبحان الذي اسري بعبده ليلا من المسجد الحرام الي المسجد الاقصي »‌

تاريخ ملا احمد بر ما پوشيده است . آقا ملا احمد ارسنجاني علاوه بر مقام زهد ، تقوي و عرفان ، مردي فاضل و دانشمند و اديب و شاعري خوش ذوق بوده . نوشته ها و گفته هاي ملا احمد شامل چند قسمت كه به شرح اجمالي هر يك مي پردازيم .

الف ) ضياء العيون :

اين كتاب شامل پنج مناجات ( اول مناجات مطلق ، دوم در مقام شكر نعمت و سجده شكر ، سوم در مقام استغفار و توبه گناهان ، چهارم استعاذه از نفس و شيطان ، پنجم مناجات متضمن بر حاجات ) و بيست نامه ، نامه به اشخاصي كه از بزرگان ارسنجان و احياناً ساير شهرها بوده اند ، كه اين اشخاص عبارتند از : سيد لطف الله كربالي ، محمد هادي ابن محمد ابراهيم ، ميرزا ابوالحسن بن سيد معصوم و …

ب ) كلام الملوك :

در مقدمه نسخه خطي اين مجموعه مرحوم ميرزا محمد هادي مي نويسد :

چنين گويد احقر عباد و افقر السادات محمد هادي ابن محمد ابراهيم الحسيني الموسوي الارسنجاني من محال الفارس كه به توفيق خداوند جل شأنه چون از تحرير مجموعه ضياء العيون فراغت حاصل پرداختم به مجموعه بعضي نسخ از مواعظ متفرقه و ادعيه تعلقه جات كه سركار زبده العابدين و كعبه الزاهدين و عمده الموحدين العارف بالله الاحد و الفناء في الله الصمد روحي فداه مولانا آقا ملا احمد دام ضله العالي علي رؤس الناس به هر كس مرقوم و التفات فرموده كه متضمن بعضي نصايح و ارشاد بوده و ناميدم آن را به كلام الملوك كه آن نيز از جمله ملحقات ضياء العيون است . « و آن مشتمل بر چند فصل است »

ج ) شوريه :

اين مثنوي در حدود دو هزار بيت است كه از شور درون و حال و جذبه گوينده حكايت مي كند و خطاب به آخوند مولانا علي عسكر ارسنجاني سروده شده است .

د ) روض الجنان :

اين مثنوي را به عدد بابهاي بهشت به هشت باب تقسيم كرده است . و گويا تمام ابيات اين مثنوي گردآوري نشده است .

5 ـ حاج ملا علي عسكر :

شرح حال ايشان در فصل خوش نويسان آمده است .

6 ـ ميرزا محمد هادي ارسنجاني :

ميرزا محمد هادي ارسنجاني سيد محمد ابراهيم از عرفا و خوش نويسان اين ديار است وي نيز دست ارادت به جناب ملا احمد داده است و هم از شاگردان وي است .

7ـ سيد مرتضي ارسنجاني :

سيد مرتضي ابن ميرزا اسماعيل ارسنجاني از علما و عرفا و زهاد زمان خويش مي باشد وي دست ارادت به جناب ملا احمد داده و به مكتب عرفاني ايشان است از مرحوم سيد مرتضي كتاب كشكولي به جاي مانده كه در كتاب خانه ي ملا محمد شفيع در ارسنجان نگه داري مي شود وي در سال 1323 هجري قمري بدرود حيات گفت و در ارسنجان به خاك سپرده شد .

8 ـ ميرزا عبدالكريم :

وي در ارسنجان ديده به جهان گشود ـ فرصت الدوله ي شيرازي درباره ي وي چنين مي نويسد :

مرحوم ميرزا عبدالكريم فاضلي است بلند پايه و كاملي گران مايه در حكمت الهي و رياضيات رتبه و مقامي ارجمند داشت فقير و مؤلف قدري از حكمت در خدمت او استفاده نموده اند و در سنه 1310 هجري قمري در شيراز به رحمت حق پيوست .

9ـ سكينه آغازي :

وي زني فاضل و معارف پرور و از نخستين كساني است كه در ايجاد فرهنگ نوين در اين سرزمين تلاش كرده است وي اولين مدرسه ي دخترانه را به نام نسوان در شيراز تأسيس كرد سعدي زمان دكتر مهدي حميدي فرزند اين زن است .

10 ـ دكتر حسنعلي ممتحن :

وي در سال 1298 هجري شمسي در شيراز به دنيا آمد و در سال 1343 موفق به اخذ دكتراي تاريخ از دانشگاه تهران شد از ايشان تأليفات زيادي چاپ شده كه به شرح زير است :

1. تحقيق در احوال و رسوم صابيان ، عراق و خوزستان

2. تاريخ ملل قديم مشرق ، يونان و روم

3. راز بقاي تمدن و فرهنگ ايران

4. سرگذشت جندي شاپور

5. تاريخ قرون وسطاي اروپا

6. نهضت شعوبيه

7. نهضت صاحب الزيج

8. نهضت قرمطيان

9. پژوهشي در تاريخ و فرهنگ اسلام و ايران

11 ـ دكتر حسن ارسنجاني :

دكتر حسن ارسنجاني فرزند سيد محمد حسين ارسنجاني كه از رهبران مذهبي جنبش مشروطه بود در سال 1301 در تهران متولد شد وي در طول عمر خود در سمتهاي : روزنامه نويس ـ مدير روزنامه ي داريا ، وكيل دادگستري ـ نماينده ي بدون اعتبار نامه دوره ي پانزده ماه ـ معاون چهار روزه ي نخست وزير ـ ليدر جمعيت آزادي ـ وزير كشاورزي ـ عامل اصلي برنامه ي اصلاحات اراضي در ايران و سفير ايران در ايتاليا .

آثار ارسنجاني :

1ـ ترجمه ( نامه هاي ايراني ) اثر منتسكيو كه آن را در 18 سالگي ترجمه كرد ـ حاكميت دولتها در سازمانهاي بين المللي ـ ده مقاله پيرامون سوسياليزم دموكراتيك ـ كتاب اتّحاد عرب .

12ـ دكتر محمد حسين اسكندري :

نواده ي مرحوم حاج ملا علي عسكر ارسنجاني استاد برجسته ي ادبيات فارسي در 1302 هجري شمسي در خانواده اي اديب و هنرمند متولد شد و در دامن عموي بزرگوارش مرحوم آيت الله حاج ملا محمد مهدي ‌آثاري پرورش يافت وي موسس دانشگاه آزاد اسلامي ارسنجان و استاد اين دانشگاه بود وي پس از تلاشهاي فراوان و خدمت رساني به مرز و بوم ارسنجان بالاخره در آغاز سال تحصيلي 37 ـ 36 با ناباوري بدرود حيات گفت .

13 ـ دكتر ابوالقاسم محمودي :

در سال 1311 در ارسنجان متولد شد . وي ابتدا در سمت آموزگاري مشغول به كار شد و در سال 1340 ليسانس ادبيات گرفت در سال 1353 از دانشگاه تهران فوق ليسانس ادبيات گرفت و در تيرماه 1357 از رساله ي دكتراي خود دفاع كرد و از وزارت آموزش و پرورش به وزارت علوم منتقل شد و در دانشگاه آزاد اسلامي به مدت 10 سال انجام وظيفه نمود وي در واحدهاي فسا ، فيروزآباد ، مشغول به تدريس بود .

كارهاي تحقيقي دكتر محمودي :

1ـ فنون شاعري 2ـ انتخاب و متون نظم و نثر فارسي ، آيين نگارش و دستور زبان فارسي كه براي مراكز تربيت معلم تأليف و تدريس شده است 3 ـ مباني تصوف و عرفان به عنوان كتاب رسمي در دانشگاه جندي شاپور سابق اهواز تدريس شده است .

14 ـ دكتر محمد حسن اسكندري :

وي استاد رياضي و مسئول دانشگاه آزاد اسلامي واحد ارسنجان . در سال 1327 در ارسنجان متولد شد و در سال 1346 در دانشگاه شيراز كه تنها دانشگاه استان بود وارد شد و پس از فراغت در رشته ي رياضي اين دانشگاه براي ادامه ي تحصيل راهي كشور آمريكا شد در دانشگاه كانزاس مشغول تحصيل شد و از آمريكا بازگشت در سال 1362 در دانشگاه يزد به عنوان هيئت علمي كار و تدريس شد و در سال 72 مسئوليت مديريت دانشگاه آزاد اسلامي ارسنجان را عهده دار شد .

3ـ روحانيون :

روحانيت اصيل يكي از بهترين مدافعان براي حفظ فرهنگ اسلامي بشمار مي رود . روحانيون پاسخگوي فرهنگ باطل بوده و مي باشند و زماني كه دانشگاه و حتي مدرسه وجود نداشت اينان بودند كه تلاش مي كردند تا انساني را در جهت ابعاد مختلف حيات فردي و اجتماعي آموزش دهند ، آموزش همراه با سلاح تقوي و پارسايي و به معناي كامل آموزش ابعاد فرهنگ با نوعي مصونيت فكري و عقيدتي و با پيراستگي و وارستگي هاي لازم .

1ـ آقا ملا احمد ارسنجاني :

شرح حال ايشان در بخش قبل آمده است .

2ـ حاج ملا علي عسكر ارسنجاني :

شرح حال ايشان در فصل خوشنويسان آمده است .

3ـ سيد مرتضي ارسنجاني :

شرح حال ايشان در فصل خوشنويسان آمده است .

4ـ حاج ملا محمد شفيع ارسنجاني اشرف الكتاب :

شرح حال ايشان در فصل خوشنويسان آمده است .

5 ـ ملا احمد ابن علي عسكر ارسنجاني :

شرح حال ايشان در فصل خوشنويسان آمده است .

6 ـ ملا محمد حسين افتخار الكتاب :

شرح حال ايشان در فصل خوشنويسان آمده است .

7ـ ملا محمد حسن :

شرح حال ايشان در فصل خوشنويسان آمده است .

8 ـ آيت الله روح الايمان :

در قرن سيزدهم و چهاردهم قمري در ارسنجان خانواده متدين و سرشناسي مي زيسته كه رئيس اين خانواده شخصي بنام آقا ميرزا احمد بوده ، ايشان پيوسته در رفع گرفتاريهاي اهالي و مخصوصاً هنگامي كه در زمان استبداد از طرف حكومت وقت تجاوز و اجحافي نسبت به اهالي ارسنجان مي شد در دفاع از حقوق مردم و در رفع مشكلات آنان وجودش موثر و نافع مي بود . در سال 1305 هجري قمري كودكي چشم به دنيا گشود و خداوند به آقا ميرزا احمد و همسرش كه بانوي و متديني بود پسري عنايت فرمود . پدرش اسم او را علي اكبر گذاشت .

دوران كودكي را در دامان پر مهر مادر و تحت تربيت پدر بزرگوار خود سپري كرد . و سپس وارد مكتب خانه شد و بالاخره تصميم گرفت وارد جامعه روحانيت شود و از محضر اساتيد و علماء وقت به نحو اكمل استفاده و استفاضه كرد در سال 1340 هجري قمري در سن سي و چهار سالگي رساله عمليه خود را تحت عنوان « ارشاد المقلدين » منتشر كرد . در دوران سلطنت رضا شاه و ايجاد مشكلات جديد دادگستري و اداره ثبت . از طرف وزارت دادگستري دفتر خانه ثبت به ايشان واگذار گرديد اما ايشان پس از مدتي چون از نظر شرعي دقيق بود ، رسماً استعفاء نموده و دفتر را واگذار كرد .

محضر آيت الله روح الايمان از موقعي كه در مدرسه حكيمه مشغول مدارج عاليه علمي بود ، مورد استفاده طلاب بوده و هميشه حوزه درس داشت و عده اي نزد وي فقه و اصول و تفسير و منطق را مي آموختند . آيت الله روح الايمان در صبح روز دوشنبه شانزدهم ربيع الاول سال هزار و سيصد و هشتاد و يك هجري قمري از منزل خارج شده ، ابتدا به مدرسه هاشميه كه بهترين و لذت بخش ترين ساعات و ايام عمر خود را براي تدريس در آن گذرانيده بود رفته و براي آخرين بار نظري به اين كانون علمي مي افكند و در مراجعت از مدرسه در ساعات 8 صبح دچار سكته قلبي شده و دار فاني را وداع مي گويد و پيكر پاكش در روز هفدهم ربيع الاول روز ولادت پيامبر اسلام در خرم مطهر علي ابن حمزه ( ع ) در شيراز به خاك سپرده شد .

تأليفات ميرزاي ارسنجاني :

ميرزا در فقه ، اصول ، تفسير ، منطق تأليفات متعدد و ارزنده اي دارد كه متأسفانه در زمان حيات ايشان به چاپ نرسيد . كتاب تأليفي ايشان در اصول ، دوره كاملي است كه به زبان عربي نگارش يافته است . كتب مختلف فقهي را نيز حاشيه كرده است . در علم منطق نيز يادداشتهايي دارد . كتابخانه شخصي ميرزا مهمترين اندوخته و با ارزش ترين يادگاري است كه از ايشان بر جاي مانده و مشتمل بر كتب مختلف علوم اسلامي ، تاريخي ، اسلامي ، ادبي و فلسفي چاپي و خطي است .

9ـ آيت الله محمد مهدي آثاري :

مرحوم حاج محمد مهدي آثاري نوه مرحوم حاج ملا علي عسكر ارسنجاني در حدود سال 1250 ( ه . ش ) در شهر ارسنجان پا به عرصه حيات گذاشت . كودكي را در مسقط الرأس خود گذراند تحصيلات خود را در مكتب خانه محلي به پايان رسانيد آنگاه مدتي در مدرسه سعيديه ارسنجان به تحصيل پرداخت و پس از آن به شيراز سفر كرد و ابتدا در محضر مرحوم شيخ جعفر محلاتي به كسب علم و معرفت پرداخت و به درجه اجتهاد نايل آمد . و از بزرگاني چون مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حايري يزدي و آفاي ضياء الدين عراقي و حاج سيد ابوالحسن اصفهاني و ميرزا ناييني اجازه اجتهاد گرفت . كتاب كفايه الاصول آخوند ملا محمد كاظم خراساني را به خط زيباي نسخ نگاشته است . و حدود سي هزار بيت شعر فارسي از حفظ داشت و با فيلسوف شهير ملا صدرا همدرسي و همشاگردي بود . و در سال هزار و سيصد و سيزده هجري شمسي به وطن اصلي خود بازگشت و به سر دفتري اسناد رسمي و ازدواج و طلاق خطه ارسنجان منصوب گرديد . وي پس از نود و پنج سال زندگي در بيست و چهارم دي ماه هزار و سيصد و چهل و پنج شمسي بدرود حيات گفت و در مقبره حاج ملا علي عسكر ارسنجاني به خاك سپرده شد .

10 ـ حجه الاسلام سيد مهدي ارسنجاني :

مردي زاهد ، با تقوا ، وارسته و از دنيا بريده بود كه مدتها در مدرسه سعيديه ارسنجان به تحصيل مشغول و سپس طلاب علوم ديني از محضرش فيض ها بردند . در يكصد ساله اخير امامت جماعت مسجد جامع ارسنجان به عهده اين شخصيت والا مقام است . وي در پانزدهم شهر رمضان سنه هزار و سيصد و پنجاه و پنج هجري قمري در ارسنجان جهان فاني را وداع كرد و به سوي ديار ابدي شتافت .

11 ـ آيت الله سيد ابوالقاسم فقيه ارسنجاني :

فرزند عالم رباني سيد محمد رضا در سال هزار و سيصد و هجده قمري چشم به جهان گشود و تحصيلات مقدماتي خود را در مدرسه سعيديه گذراند سپس سالهاي متمادي در شيراز و نجف اشرف و حوزه علميه قم در خدمت آيات عظام مرحومان ميرزا آقا استهباناتي و ميرزا محمود شيرازي و شيخ ابوالحسن مشكيني اردبيلي و ضياء الدين عراقي و شيخ عبدالكريم حايري يزدي تلمذ كرد تا به درجه اجتهاد نايل آمد . توليت مدرسه سعيديه ارسنجان از سال هزار و سيصد و دوازده هجري شمسي با معظم له بود .

تأليفات آيت الله سيد ابوالقاسم فقيه ارسنجاني :

1ـ دقايق الاصول في تقريرات افكار الفحول .

2ـ تعليقه اي بر عروه كه باب اول آن رساله در تقليد و اجتهاد است .

3ـ احسن التقاويم در تفسير آيه « لقد خلقنا الانسان في احسن تقويم » .

4ـ رساله اي در خياراط شرط و غيره .

آيت الله فقيه ارسنجاني در سال هزار و سيصد و هفتاد هجري شمسي در شيراز بدرود حيات گفت و در همانجا به خاك سپرده شد .

12ـ ميرزا محمد علي اشرف الكتاب :

شرح حال ايشان در فصل خوشنويسان آمده است .

13ـ آيت الله سيد محمد حسين حسيني ارسنجاني :

آيت الله ارسنجاني در سال هزار و سيصد و يك شمسي در ارسنجان در يك خانواده مومن چشم به جهان گشود وي پس از گذراندن دوران سخت كودكي و دوران ابتدايي همچون ديگر علما ، مقدمات علوم ديني را در مدرسه سعيديه ارسنجان آموخت و در سال هزار و سيصد و بيست جهت ادامه تحصيل راهي شيراز شد و سالها در مدرسه آقا بابا خان با جديت تمام نزد حجه الاسلام و المسلمين حاج شيخ محمد علي موحد و ميرزا علي اكبر ارسنجاني به تكميل تحصيلات پرداخت . آيت الله شيرازي در يكي از مجالس خود ضمن اعطاي دويست تومان به آيت الله ارسنجاني به ايشان فرمودند : يك سال تحصيل ارسنجاين برابر با بيست سال تحصيل ديگران است .

آيت الله ارسنجاني در طول اقامت ده ساله خود در قم علاوه بر آيت بروجردي از محضر آيات عظامي چون حاج سيد محمد تقي خوانساري ، حاج سيد محمد حجت ، حاج سيد محمد محقق داماد و حاج سيد محمد رضا گلپايگاني در فقه و اصول و از محضر علامه طباطبايي در درس فلسفه بهره ها برده و در سطوح عالي مكاسب و رسايل را تدريس نمود . آيت الله ارسنجاني تا سال هزار و سيصد و چهل و يك شمسي مبارزات خويش را با كليه ترفندها و حيله هاي رژيم شاهنشاهي ادامه داد و بارها خود و فرزندانش در راه دين و ميهن راهي زندان شدند و يا ممنوع المنبر گرديدند . وي پس از پيروزي انقلاب اسلامي همواره پيرو خط امام بودند و ايشان از جمله افرادي بودند كه اولين نماز جمعه را در فسا اقامه نمودند .

14 ـ آيت الله سيد علي ثقه الاسلام :

فرزند عالم رباني مرحوم سيد مهدي ارسنجاني در ارسنجان در سال 1302 ديده به جهان گشود . وي سالها در مدرسه سعيديه ارسنجان به تحصيل اشتغال داشت . پس از فرا گرفتن صرف و نحو ، معاني و بيان و ساير علوم مقدماتي به شيراز عزيمت كردند و از شيراز به منظور كسب فيض از محضر مراجع بزرگ عازم شهر مقدس قم شدند .

آيت الله سيد علي ثقه الاسلام پس از تكميل تحصيلات به زادگاه خود ارسنجان بازگشت به اقامه جماعت و ارشاد خلق و تدريس در مدرسه سعيديه پرداخت و در خردادماه 1379 چشم از جهان فرو بست و در ارسنجان به خاك سپرده شد .

4ـ شعرا :

شعر ثمره و اوج خلاقيت ذهنهاي كاوشگر ، دگرگون كننده و نقش آفرين مي باشد و در بر دارنده تفكرات ، برداشتها ، تخيلات و تجربيات انسانهايي است كه از احساسات خاص برخوردار مي باشند . آنگاه كه احساس و تخيل در قالب و كلامي موزون و مقتضي و رسالت بخش نمايان گردد ، شعر بوجود مي آيد و بهترين وسيله ارتباطي مي گردد و اين ارتباط آنقدر نافذ و دامن گير است كه بر روي سخت ترين قلبهاي زنگار گرفته ، اثر مي كند

زبان شعر با داشتن رمزها و كنايات وسيله اي قرار مي گيرد براي بيان سمبلها و اسراري كه به سادگي و به دلايل مختلف ، هر كس نمي تواند آنها را بيان كند .

1ـ ملا احمد ارسنجاني :

شرح حال ايشان در فصل شخصيتهاي فرهنگي و اجتماعي آمده است .

2ـ آثار ارسنجاني :

شرح حال ايشان در فصل خوشنويسان آمده است .

3ـ شهاب ارسنجاني :

ميرزا حسنعلي متخلص به شهاب و ملقب به صدر الشعرا از سادات ارسنجان مي باشد . وي از جمله ادبا و شعرايي است كه در ادبيات عرب و فارسي دست داشت و در بديهه گويي ماهر بود . شعاع نيز در تذكره خود آورده است :

در سن كهولت چون عروسان پا به حجله ، آرايش مي كرد با كليچه ترمه دبيري دوزي خود را به مردم نمايش مي داد ، منظومه تصنيف خويش را با طمطراق تمامي در محافل مي خواند و به تخفيف جزيي سركاري كمين معيشت مي راند . از شهاب ديوان شعري باقي مانده است كه به خط شكسته و زيباي شاعر مي باشد ولي هنوز به چاپ نرسيده است . اين ديوان بوسيله يكي از وراث شاعر به مرحوم ملا محمد باقر ملقب به شهر الممالك در قبال وجهي واگذار شده است كه هم اكنون در اختيار غلامحسين داروغه حضرتي فرزند زاده شهر الممالك است . كتاب حدود هفت صد صفحه دارد كه كلاً به خط خود شهاب نگاشته شده در ابتداي كتاب پانزده برگ سفيد گذاشته كه بعد ملا محمد باقر ، مراثي خود را در آن نوشته است و سپس مقدمه مفصل كتاب از شهاب و با قلم خود وي نوشته شده و تاريخ هزار و سيصد و يازده قمري را دارد و بدنبال آن ، قصايد شاعر است كه با اين بيت آغاز مي گردد .

« آمد زبام عرش خداوند كبريا دوشم سروش غيب كه بد خالي از ريا »

قصايد اغلب در نعت و مدح و منقبت حضرت رسول اكرم ( ص ) و خاندان عصمت و طهارت و ائمه اطهار و يا رثاء اهل بيت و قدح و ذم جباران و خاطيان به آن خاندان گرامي است .

شهاب در سال هزار و سيصد و نوزده هجري قمري بدرود حيات گفت . از اوست :

نرسد دست اميدم چو در آغوش وصالت

لاجرم دست اميد من و دامان خيالت

علم الله كه خدنگ اين همـه تأثير ندارد

كه اشارات دلاويز تـو و غنج و دلالـت

سرو با آن همه طنازي و رفتار و رسايي

همه دانند كه خود را نرساند به كمالت

4ـ آغاز ارسنجاني :

ميرزا محمود خان متخلص به آغاز از شعراي بنام اواخر قرن سيزدهم و اوايل قرن چهاردهم هجري قمري و از عمال آن روزگار است . وي برادر زاده ميرزا فرج الله و حاج حسين خان ارسنجاني است كه هر دو از برزگان و آزاد مردان اين ديار مي باشند . محمد حسين آدميت درباره آغاز چنين مي نويسد :

« مرحوم ميرزا محمود خان متخلص به آغاز ارسنجاني از معاصرين است . كارمند دولت بود در لغت عربي و فارسي دست داشت ، غزل را بد نمي گفت . از اوست

گشت تا سلسله موي تو پـا بسـت مرا رشتـه طاقـت و آرام شـد از دست مرا

ز كمان خانه ابروي تو هر تير كه جست راست تا پر به دل غم زده بنشست مرا

آغاز در سال هزار و سيصد و سي و هفت هجري قمري وفات يافت .

همچنين از اوست :

تا كه بتواني قدم بر كوي مه رويـي بـزن دسـت انـدر دامن وصل پـري خويي بزن

خون شدي آخر به اميد ميانش شرم دار اي دل مسكين كه گفتت تكيه بر مويي بزن

سبحه و سجاده و محراب با زاهد گـذار چنـگ بـر مـوي بـت زنـّار گيـسويـي بزن

گشت هنگام طرب آغاز در بستـان خرام جـام مي بـر طـرف جو با يار دلجويي بزن

5 ـ انجام ارسنجاني :

مرحوم ميرزا مصطفي خان ملقب به نديم باشي و متخلص به انجام برادر كوچك تر ميرزا محمود خان آغاز است . سال تولد و وفاتش مشخص نيست . شعاع الملك مي نويسد :

« اسمش ميرزا مصطفي خان و شغلش نويسندگي كارگزاران ديوان برادر كهتر آغاز است ركن زاده آدميت نيز مي گويد :

« … در شيراز اقامت داشت و در دستگاه ميرزا ابراهيم خان قوام الملك مشغول بود . سال فوتش بدست نيامد . همين قدر معلوم است كه در سال هزار و سيصد و سي و شش هجري قمري زنده بوده ، از اوست :

با جفا جويي اين گردش دوران چه كنـم ؟

با چنين دوره دون پرور كژ خان چه كنـم ؟

سـالـها رنـج هـنـر بـردم و هـان حيرانم

كه بدين مايه و اين حال پريشان چه كنم ؟

غـيـر رامشگـري و مـسـخـرگي نـيـسـت رواج

من كه زيرا هر دو هنر بي خبرم هان چه كنم ؟

6 ـ سحاب فارسي ( ارسنجاني ) :

حاجي ميرزا غلامرضا فرزند حيدر علي متخلص به سحاب از شعراي خطه ارسنجان مي باشد . وي از طرف مادر سيادت دارد . تاريخ تولد و وفاتش بر ما پوشيده است و تنها چند بيت از او باقي مانده است . شيخ مفيد داور درباره سحاب چنين مي نويسد :

« از اهل ارسنجان است كه قصبه اي است از فارس ، اسمش حاجي ميرزا غلامرضا ، ولد ميرزا حيدر علي است كه از طرف مادر سيادت دارند »

اين قطعه از اوست

گر شوي ماننده بهرام گور گور نخجير آوري با صد غرور

گور را امروز نخجـير آوري عاقبت فردا شوي نخجير گور

***

ملك و اموال و عيالات به ما يار نشد

همره ما كفني هست كه بر خود بستيم

7ـ الحان ارسنجاني :

علي عسكر ابن محمد شفيع متخلص به الحان شاعر و خوشنويسي از اين ديار مي باشد كه شرح حال وي در فصل خوشنويسان آمد .

8 ـ سالار جنگ :

ناصر الدين سالار ارسنجاني

ناصر متخلص به « سالار » ملقب به « سالار جنگ » فرزند علي خان ارسنجاني فرزند حاج فرج الله فرزند حاج مصطفي فرزند حسين ، فرزند محمد خان ، فرزند الله ورديخان فرزند امامقلي خان بود . مادر سالار جنگ مرحوم همايون نيز از اهالي ارسنجان بود . سالار در سال هزار و دويست و شصت و دو هجري شمسي در شيراز متولد شد . وي در سه سالگي مادر و در نه سالگي پدرش را از دست داد . و تحت تربيت جدش قرار گرفت . و نزد معلم سرخانه ، خط و علوم مقدماتي فارسي و عربي را فرا گرفت . و سپس ناصر الدين به رياست و سالاري قشون قوام الملك در آمد و بخاطر شجاعتي كه از خود نشان داد و رشادتهايي كه كرد و بر دشمن پيروز شد به لقب « سالار جنگ » ملقب گشت و در ضمن اين رزم كه سه ماه به طول انجاميده بود اين غزل حماسه گون را در جواني و براي نظام السلطنه حاكم فارس فرستاد :

من شير رزم ديده و ميدانم آرزوست ني يار و جام و باده و ايوانم آرزوست

لـعـل نـگـار ، گـرد گـران آروز كـنـنـد من لعـل خـون ز خنجر برانم آرزوست

آواي ارغـنــون و ربـابـم چـه فـايــده تــوپ و تـفـنـگ و توسن و جولانم آر

عـار آيـدم ز رزم نـظام و سپـاه ترك همواره رزم رستم دستانم آرزوسـت

اهريمنـان فـارس كجـا همسري كنند با چون مني كه ملك سليمانم آرزوست

چندي حكومت داراب و چندي رياست بر عرب و باصري و ساير ايلات تحت نظر ابراهيم قوام را دارا بود سالار در تمام احوال ، حتي در موقع جنگ ، تاريخ و ديوانهاي شعرا را همراه داشت . تاريخ اشكانيان را كه فردوسي به اختصار گذرانيده است به نظم و به تبعيت از فردوسي شاعر ملي ايران و به سبك او شروع كرد و آن را به پايان رسانيد . اما افسوس كه قسمتي از آن مفقود گرديده است . در سال هزار و سيصد و چهارده هجري شمسي با خانواده خود به تهران عزيمت كرد و تا آخر عمر در آنجا اقامت گزيد ، انجمن ادب تشكيل داد و شاعران بزرگي چون ملك الشعراي بهار و بديع الزمان فروزانفر و دكتر رضا زاده شفق در آن شركت مي كردند . دوستي او با آن بزرگان ادب و با مكانيه از شيراز آغاز شده بود ، چنانكه بديع الزمان فروزانفر درباره وي گفته است :

به شيراز گوينده بسيار هست وليكن ، يكي همچو سالار نيست

بـه نـوروز ديـدي گـهـر بار ابر چو طبعش همانا گهر بار نيست

و دكتر شفق نيز گويد .

شـفـق صبح سر ز بام بر آر بـو كـه بـيـني تـو آن سـخن سالار

تـا مـگر شام عمر نازده پي شوي كه از وصل دوست برخوردار

وي در ارسنجان در سال هزار و سيصد و سه هجري شمسي خانه شخصي خود را به اداره معارف اهدا كرد تا اولين مدرسه اين شهر تأسيس گردد و هم اكنون اين مدرسه بنام ناصر الدين سالار برقرار مي باشد مرحوم ناصر الدين سالار جنگ ، مردي با همت و بلند نظر و سخاوتمند ، ايران دوست ، مهمان نواز ، خيرخواه حق شناس ، نوع دوست و علاوه بر آن اهل مطالعه و اديب و شاعر بود كه ديوان اشعارش مشحون است از انواع شعر ، غزل ، قصيده ، قطعه ، رباعي ، مسمط و انواع ديگر شعر ، علاوه بر اينها او داراي اعتقاد مذهبي راسخي بود .

ديوان اشعارش در پانصد و چهارده صفحه و مشتمل بر سيصد و پانزده غزل ، سي و نه قصيده ، پنجاه و هشت قطعه و تعدادي رباعي بعلاوه منظومه اي در قسمتي از تاريخ اشكانيان كه به كوشش شادروان حميد مشيري در سال هزار و سيصد و پنجاه و هفت هجري به چاپ رسيده است .

9ـ طالع ارسنجاني ، علي محمد :

مرحوم علي محمد ايران مهد ارسنجاني يكي از شعراي معاصر بود كه در قصيده سرايي دست داشت . وي در سال هزار و سيصد و سي و هفت هجري شمسي بدورد حيات گفت . تاريخ تولدش معلوم نيست . وي در قصيده سرايي ماهر است . از آثار اوست :

مـا را ز دسـتـبـرد حـوادث امـان نبـود گـر مـأمـني چـو درگـه پـيـر مـغـان نبود

دنيا و ملك همه و همه اوست يا خيال پـنـدار اي عـزيـز كـه وهم و گمان نبود

ديشب ميان ما و صبا قصه ها گذشـت جـز طـره تـو حـرف دگـر در ميـان نبود

از دولـت سـرشـك فـزون از ستاره ام ديشب زمين به جلوه كم از آسمان نبود

كـژي مـكن كـه هـر كه كمان ستم كشيد خود سينه اش ز تير قضا در امان نبود

كــرديـم آزمـايـش كـالاي خـود فـروش مـوسـي نيافت نيل مراد ار شبان نبود

10 ـ پروين شيرازي ، بتول مارشال پير غيبي :

بتول مارشال پير غيبي متخلص به « پروين » فرزند قراخان ارسنجاني به سال هزار و دويست و هشتاد و دو شمسي در شيراز بدنيا آمد . وي در سال هزار و سيصد و بيست و هشت هجري شمسي اعتبار روزنامه ستاره جنوب را گرفت و چند سال آن را انتشار داد .

چكامه و چامه و مثنوي و قطعه سروده و درباره رويدادهاي روز چكامه بسيار ساخته هر چند ديوان او هنوز به چاپ نرسيده مگر گزيده اشعارش به نام آيينه روزگار و برخي سروده هاي او بويژه چكامه هايش منتشر گرديده نوشته هايي هم دارد مانند كتاب « اسرار تاريخ پارس » كه هنوز پايان نيافته است .

شـه چو به ايران عيان فروغ علم آشكار گشت به ظلمت نهان اهرمن شام تار

صبح سعادت دميد دشت و دمن زرنگار دولت جان پرور است صحبت آموزگار

خلوت بي مدعي سفره بي انتظار

بيـن بـه گـلستان شيـخ آيـت باغ نعيـم هـر گـل بـستـان او راحـت روح سليم

دانش و علم و هنر ، فخر بشر شد نسيم آخــر عهـد شب است اول صبح قديم

صبح دوم بايدت سر ز گريبان مرا

پروين سالها در انجمن ادب فارسي و انجمن قلم و جلسات كانون دانش پارس شركت مي كرد در سال هزار و سيصد و بيست و هفت انگشت چهارم دست چپ مرحوم خانم پروين مارشال پير غيبي در سفر تهران به علت شكستن شيشه اتوبوس قطع شد . وي روز پنچ شنبه چهارم شهريور 1361 در شيراز در گذشت و در جوار آرامگاه شاداعي الله به خاك سپرده شد .

2-حاج ميرزا حسن حسيني فسايي ، فارسنامه ناصري ، تصحيح منصور رستگار فسايي ، جلد اول ، چاپ دوم ، 1371 ، انتشارات امير كبير ، ص 295

1- شعباني رضا ، 1377 ، تاريخ تحولات سياسي – اجتماعي ايران در دوره افشاريه و زنديه ، ص 161 ، چاپ دوم .

3- جمشيد صداقت كيش ، روزنامه خبر ، فارس بر بستر زمان ، ارسنجان جنگل هميشه سر سبز ، قسمت اول ، شماره 4466 ، ص 6 .

1- جمشيد صداقت كيش ، ارسنجان جنگل هميشه سبز ، شماره 4466 ص 6 ، يكشنبه 12 اسفند 1375 ، قسمت اول .

3- اقليم پارس ، آثار تاريخي و اماكن باستاني فارس ، سيد محمد تقي مصطفوي ، تهران ، انجمن آثار ملي ، چاپ دوم ، 1375 .

وسعت شهرستان به تفكيك

وسعت دهستان علي آباد ملك

درصد

جمعيت براساس سر شماري سال 1375

مرد

جمعيت بر اساس سر شماري سال 1383

شهري

تعداد خانوار و جمعيت آباديهاي شهرستان ارسنجان در سال 1375 و بر آورد آن در سال 1381

ارسنجان داراي هشت محله قديمي مي باشد كه عبارتند از :

1ـ ابراهيمي 2ـ اسكندري 3ـ حسن شاهي 4ـ رحيمي 5ـ رضايي 6ـ سادات 7ـ نعمتي و نعمت الهي 8ـ يار محمودي